ЧОЙ- РАМЗИ МЕҲМОННАВОЗӢ

Донишмандони рус маълумоти муфассалеро доир ба расму русуми мардуми Сурия, Урдун, Туркия…дар китоби «Этикети мардум дар саргаҳи Осиё» ҷо додаанд. Таваҷҷӯҳи каминаро навиштаи як нафар донишманд дар бораи урфу одати мардуми Туркия ба худ кашид. Ман он навиштаро ин ҷо иқтибос меорам: «Дар Туркия бори аввал бо касе рӯ ба рӯ шавӣ, ҳатмӣ туро ба хона таклиф мекунад ва мегӯяд: «Чой тайёр, чӣ мешуд, ки як пиёла чой мегирифтед?» Дертар донишманди рус боз илова мекунад: «Ман медонам, ҳатто ӯ чойники чойҷӯширо аз об пур накардааст ва ба рӯи оташдон нагузоштааст, бо вуҷуди ин бо меҳр мегӯяд: «Чой тайёр!» Чунин муносибат меҳмоннавозии мардуми Туркияро нишон медиҳад».
Баъди хондани чунин навишта меҳмоннавозии миллати азизам, мардуми тоҷик ба хотир расид. Ин мардум низ аз азал меҳмоннавоз аст. ӯ вақти вохӯрӣ бо меҳр мегӯяд: «Чой тайёр! Як пиёла чой мегирифтед!» ё «Чой дам кунам!» Мардуми тоҷик дар вақти меҳмонӣ на фақат як пиёла чой, балки тамоми дороияшро дар сари дастархон мегузорад. Бегоҳ ба хотири меҳмон тамоми азизони аҳли деҳаро ба хонааш даъват мекунад. Дар сари дастархони пур аз нозу неъмат суҳбат меороянд. Баъди гузаштани як шаб меҳмонро барои рафтан иҷозат намедиҳанд. Шаби дигар бо даъвати мизбонон меҳмони хонаи нафаре аз азизони аҳли деҳа мегашт. Боз оростани дастархон, боз даъвати азизони аҳли деҳ ва боз суҳбате дар ҳар хусус. Чунин меҳмондорӣ чанд рӯз идома меёфт.
Агар дақиқ назар афканед, этикети меҳмоннавозии мардуми Туркия бештар паҳлуҳои иҷтимоӣ пайдо намудааст. Этикети меҳмоннавозии мардуми тоҷик бошад, ҳам тобиши иҷтимоӣ ва ҳам тобиши сиёсиро дар худ гунҷоиш додааст.
Дар тӯли ҳазорсолаҳо аз аҷдодони гузаштаи худ барои мардуми тоҷик чунин тарзи меҳмоннавозӣ боқӣ мондааст. Баъди мубориза бо Искандари Мақдунӣ, халифаҳои араб, Чингизхон…мардуми таҳҷоӣ бештар ба этикети меҳмоннавозӣ ва сиёсати таҳаммулпазирӣ рӯ оварданд. Чунин этикет ва сиёсат дар байни мардумони Балх, Бухоро, Самарқанд ва Хуҷанд ривоҷ ёфт. Мардум дар сахтиҳои замона бо такя ба русуми меҳмоннавозӣ ва сиёсати таҳаммулпазирӣ забони тоҷикиро нигоҳ доштанд. Аниқтараш, баъди тасарруфи аҷнабиҳо бо таъсири сокинони таҳҷоӣ забони коргузорӣ таѓйир наёфт, яъне забони тоҷикӣ боқӣ монд. Дертар таъсири чунин муносибат бештар ба сокинони рустоҳои атроф гузашт ва то ҳозир амал мекунад. Чуноне ки шумо хуб медонед, дар давраҳои қадим дар байни мардуми деҳа рӯзнома, садо ва симо вуҷуд надошт ва онҳо аз ҳодисаҳои беруна бехабар буданд. Ҳангоми ворид шудани меҳмон онҳо аз хабарҳои беруна огоҳ мешуданд. Бо сабаби чанд рӯзи меҳмондорӣ бо аҳли деҳа бештар аз зиндагии меҳмон ва аз тарзи ҳаёти сокинони маҳаллаи он маълумот мегирифтанд. Бо оростани дастархон ва бо муҳаббати зиёд ба меҳмон тарзи зиндагии ободи худро бар эшон ноаён муаррифӣ менамуданд.