Асрори пайдоиши мактуб

Дар байни истиқоматкунандагони давлати Шумери Қадим таърихи аҷиби пайдоиши мактуб ҳикоят карда шудааст.

Беш аз панҷ ҳазор сол пеш шоҳ Урук навкареро ба шаҳри дур барои иҷрои супориши таъҷилӣ мефиристад. Навкар супоришро иҷро карда, дар роҳ ба бемории сахти гулу гирифтор мешавад ва садояшро аз зурии маризӣ бароварда наметавонад.

Подшоҳ, ки бисёр оқилу доно буд, дарҳол ҳалли ин мушкилиро пайдо намуд. Вай фармон дод, ки лавҳачаи лойӣ биёранд, то ин ки навкар хабари овардаашро дар он навишта ба шоҳ расонад.
(Ин воқеаро дар университети Пенсилвани ИМА дар симпозиуми бахшида ба мавзӯи пайдоиши мактуб чандин бор ба ёд овардаанд.)
Дар доираи илмӣ-назариявии пайдоиши хат бошад, ақидаи мутахассисон оиди пайдоиши мактуб пурра ва боеътимод нестанд. Бисёре аз муҳаққиқон бар он андешаанд, ки гӯё хат дар асоси аломатҳои дар рӯи лавҳаи лойӣ буда, ки ифодакунандаи шумораи чорво ва ғалладона аст, барои бастани савдо ва дигар аҳдҳо ва ё барои хотира пайдо шудааст.

Бисёре аз кофтуковҳои археологӣ аз он шаҳодат медиҳанд, ки хат аввалин бор дар шаҳрҳои давлати Шумер соли 3200 ва ё 3300-и пеш аз мелод пайдо шудааст. Ба ин давраҳо як чанд лавҳаҳои лойӣ бо навиштаҷотҳое дохил мешаванд, ки аз ҷои арзи ҳастӣ намудаи Урук пайдо гардидаанд.

Гютер Дрейер директори ҷомеаи археологии Германия мегӯяд:

Ба ақидаи ман, хат дар аввали сеҳазорсолаи пеш аз мелод дар Эрон пайдо шудааст.

Баъди ин солҳо мактуб дар водии Ҳинд, Сурия, Туркия ба вуҷуд омадааст.

Пайдоиши мактуб дар Чин ба шоҳигарии Шан охири ҳазорсолаи дуюми то мелод рост меояд.

Бо вуҷуди ҳамаи ин фактҳои таърихиро пурра дуруст ҳисобидан мумкин нест. Археологҳо то ба ҳол тахмин мекунанд, ки мактуби дар водии Ҳинд ёфтшуда нахустин шартномаи тиҷоратиест, ба 2500 солаи пеш аз мелод рост меояд ва дар шаҳри қадимаи Хараппӣ бозёфт шудааст.
Анора Ахмедова