Ҷаҳон пешорӯи тағйироти бунёдӣ истодааст

Садсолаи ахир русҳо бо тартиботи ҷаҳоние, ки дар он Британияи Кабир ва Иёлоти Муттаҳидаи Амрико пештоз буданд, мубориза мебурданд. Ба аҷидаи Ян Гуанбин - ректори Донишкадаи муносибатҳои байналмилалии Донишгоҳи мардумии Чин, ин маротиба русҳо «амалиёти махсус»-ро барои он сар карданд, то амнияти миллии худро дар ҷиболи тамоми олами Ғарб ҳимоят кунанд.
Аз оғози буҳрони Россияву Украина, Ғарб як ҷатор таҳримҳои зиёд алайҳи Россия ҷорӣ намуд. Аммо аз рӯи аҷидаи президент Владимир Путин, ин чораҳо анҷоми давронро ифода мекунад ва баъд аз ин олами Ғарб ҳукмронии ҷаҳонии худро ҳам аз ҷиҳати сиёсӣ ва ҳам иҷтисодӣ аз даст хоҳад дод. Ташаббуси Россия бошад, ҳамчунин мубориза алайҳи тартиботи ҷаҳонӣ ба ҷалам дода мешавад:
-Ба аҷидаи ман,-мегӯяд коршиноси чинӣ, - муборизаи Россия на аз буҳрони украинӣ оғоз гардидааст, балки як ҷарни том идома дорад ва ин маротиба кишварҳои аврупоӣ ва Амрико нархи гаронро пардохт хоҳанд кард.
Россия шоҳигариест, ки тӯли ҷарнҳои мубориза ба империяи дорои ҳудуди бузургтарини олам табдил ёфтааст. Оғози ҷарни 20 кишваркушои (забткорӣ)-ҳои он ба буҳрон мувоҷеҳ гардид: англосаксҳо? системаи ҷаҳониеро рӯйи кор оварданд, ки мавҷеи русҳо тағйир дода шуд-акнун онҳо аз кишваркушоён ба «ошӯбгарон» табдил ёфтанд.
Тамоми садсолаи гузашта русҳо бо системаи ҷаҳонии капитализм, ки англосаксонҳои сафедпӯсти насронӣ бунёд кардаанд, мубориза мебурданд. Ин таърихи сиёсии ҷаҳон пешакӣ ба наҷша гирифта нашуда буд ва натиҷаи тағйирёбӣ дар тартиботи ҷаҳонӣ таърихи бисёрасраи мубориза миёни славянҳо-русҳо ва англосаксҳо аст.
Буҳрони русӣ-украинӣ, албатта, ҳанӯз анҷоми ин муборизаҳо нест.

Тартиботи нави ҷаҳонӣ ва мубориза барои ҳукмронӣ
Наздики соли 1875 системаи ҷаҳонии иҷтисодии капиталистӣ бо сарварии Британияи Кабир дар умум шакли пурра гирифт. Яъне, ба англисҳо 200 сол лозим шуд, ки тартиботи ҳукмронии худро ҷорӣ кунанд. Баъд аз анҷоми Ҷанги дуюми ҷаҳонӣ парчами сарварият ба амрикоиҳо супурда шуд. Инак, тӯли 300 сол англосаксҳо тартиботи ҷаҳониро идора мекунанд.
Хусусияти ин система, пеш аз ҳама, дар бераҳмии ӯст. Мувофиҷи гуфтаҳои Уилям Макнил - асосгузори назарияи макротаърихи ҷаҳонӣ, миёни миллатҳои кишваркушо англосаксҳо аз ҳама ҷангҷӯ, хунхор ва бераҳм буданд.
Дуюм, хусусияти ин система набудани баробарҳуҷуҷист. Капитализм-иҷтисодиётест, ки бар таҷсимоти нобаробари сармоя асос ёфтааст. Хусусияти сеюм он бунёди ҳарбист. Сохтори сиёсӣ ва иҷтисодие, ки замони Ҷанги дуюми ҷаҳонӣ рӯйи кор омад, онро амрикоиҳо комплекси ҳарбӣ-саноатӣ меноманд. Асоси мавҷудияти чунин сохтор ҷанг мебошад.
Хусусияти чорум таснифоти овардашуда исбот мекунад, ки васеъшавӣ, ё забткорӣ табиати ин система ва ҷанг-асоси тарзи ҳаёти он аст.
На ҳама аз ҳукмронии англосаксҳо дар дунё «хушбахт» ва ё розӣ буданд. Аввалан, дар дохили тамаддуни ғарбӣ ҳам норозиҳо вуҷуд доштанд. Оғози ҷарни XIX императори фаронсавӣ Бонапарт Наполен барои авлавият (гегемония) мубориза мебурд. Олмониҳо, ки «сад соли сулҳ»-ро паси сар карданд, бо англисҳо дар ду ҷанги ҷаҳонӣ раҷиб буданд. Ба мубориза барои сарварият ҷопониҳо низ дар Шарҷ ҳамроҳ шуданд. Аммо пас аз мағлубият ҳамаи онҳо маҷбур шуданд ба системаи ҷаҳонӣ таҳти раҳбарии англосаксҳо мутеъ ва розӣ шаванд. Аммо бояд гуфт, ки фаронсавиҳо, олмониҳо ва ҷопониҳо на барои сарнагун кардани иҷтисодиёти ҷаҳонии капиталистӣ (чун худ аъзои муҷтадири он буданд), балки барои мавҷеи сарварияти худ мубориза мебурданд.
Пеш зиёд ҳарф мезаданд, ки муборизаи «абарҷудрати дуюм»-Иттиҳоди Шуравӣ ба нокомӣ анҷом ёфт, аммо ин назар масъалаи ояндабинии таърихист. Аз нуҷтаи назари системаи сиёсии ҷаҳонӣ пайдоиши Иттиҳоди Шуравӣ бо миллати рус ҳамчун ҷувваи асосии таҳрикдиҳанда, бешубҳа, комёбии бузургест, ки системаи сиёсии ҷаҳониро, ки англосаксҳо ҳукмрони он буданд, ба такон овард.

Пайдоиши Иттиҳоди Шуравӣ ва азнавсозии тартиботи ҷаҳонӣ
Режими Шуравӣ, ки давраи Ҷанги якуми ҷаҳонӣ рӯйи кор омад, нахустин сохтор пас аз Коммунаи Париж гардид, ки алайҳи системаи ҷаҳонии капитализм муҷовимат мекард. Барои ҳамин, аз оғоз (солҳои 1917-20) режими нав муҳосира ва аз ҷониби Артиши сафед, ки аз ҷониби Британияи Кабир, Фаронса ва Олмон дастгирӣ меёфт, пахш гардид, аммо мубориза дар натиҷа бо ғалабаи Артиши сурх анҷом ёфт.

Аммо сангинии таҳримҳои иҷтисодӣ, ки алайҳи давлати нав ҷорӣ шуда буд, аз таҳримҳое, ки имрӯз нисбат ба Россия вобаста ба буҳрони имрӯзаи русӣ-украинӣ аз ҷониби Ғарб роҳандозӣ шудаанд, камӣ надошт. Дар чунин шароити сангини байналмилалӣ русҳо шак доштанд: оё онҳо метавонанд сотсиализмро бунёд кунанд? Бо анҷом расонидани «азнавсозии иҷтисодии коммунизми ҳарбӣ» ғалабаи Иттиҳоди Шуравӣ алайҳи фашизм исбот намуд, ки баъд аз даҳсолаҳо муборизаи дар танҳоӣ, Иттиҳоди Ҷамоҳири Шуравии Сотсиалистӣ аз кишвари ҷафомондаи кишоварзӣ ба ҷудрати рушдёфтаи саноатӣ (аз рӯйи миҷёс ва ҳаҷми корхонаҳои саноатӣ) табдил ёфт, ки танҳо Амрико аз он пурҷувваттар буд. Аммо, иштибоҳот ҳам домангираш буд. Аз сабаби муҳосира ва муҳити душманонаи сахти ҷаҳони капиталистӣ Иттиҳоди Шуравӣ ба як ҷатор хатокориҳо роҳ дод, ки ин «террори калон» ва фоҷеаи гуруснагии бузург дар Украина, Поволжйе ва Дашти Ҷазоҷ буд.
Иттиҳоди Шуравӣ барои муҷовимат бо системаи ҷаҳонии капитализм ҷимати бузургро пардохт, аммо мавҷудияти худро ҳифз кард, «зинда монд». Зиёда аз ин, Инҷилоби Октябр таҳти садои тӯпҳо ба Чин марксизм-ленинизмро овард ва дар Чин, ки дар гӯшаи дурдасти олами сармоядории ғарбӣ буд, режими нав рӯйи кор омад, ки алайҳи «истилогарӣ» буд. Боз як нуктаи муҳим он аст, ки ба шарофати ҳаракат «барои худмуайянкунии миллӣ», ки Владимир Ленин ин ҳаҷҷи мардумонро ҳифз ва Иттиҳоди Шуравӣ роҳандозӣ мекард, баъд аз Ҷанги дуюми ҷаҳон миёни мардумони Осиё, Африҷо ва Амрикои Лотинӣ ҳаракатҳои демократии озодихоҳӣ авҷ гирифтанд, ки ба тавлиди давлатҳои нави рӯ ба рушд оварда расонд.
Ҳамин тариҷ, ин дар давраи аз Ҷанги Якуми Ҷаҳонӣ то Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ на танҳо системаи ҷаҳонии капиталистиро ба ларзиш овард, балки системаи ҷаҳонии сотсиализмро рӯйи кор овард, ки муҷобили олами сармоя ҷарор гирифт. Бад ин минвол, он вазъеро тағйир дод, ки дар он англосаксҳо аз солҳои 1700 то 1900-ум дар ҷаҳон ҳукмрон буданд. Иттиҳоди Шуравӣ тартиботи ҷаҳониро тағйир дод, пас кӣ метавонад гӯяд, ки сохтори Шуравӣ ва идеологияи он ноком буд?
Русҳо ҳамчун ҷувваи асосии таҳрикдиҳандаи Иттиҳоди Шуравӣ, нархи бузургро пардохт карданд. Онҳо на танҳо аз «террори калон» ва гуруснагии бузург гузаштанд, балки дар натиҷа, соли 1991 пошхӯрии давлатро аз сар гузарониданд. Аммо, ҳамаи ин муҳимияти «муҷовимат»-ро инкор намекунад ва ҳанӯз анҷоми кор нест. Таҳти роҳбарии Иттиҳоди Шуравӣ ячейкаи Интернатсионали Сеюм-Ҳизби коммунисти Чин инҷилоб кард дар даврони «сиёсати ислоҳот ва ошкорбаёнӣ» дар сохтмон ва идоракунии Чин ба дастовардҳои бузург расид. Миҷёс ва комёбиҳои Чин басанда аст, ки номутавозинӣ дар бартарияти капитализм дар тартиботи ҷаҳониро бартараф кунад ва аз ҳама муҳим, сотсиализм метавонад эҳёи бузурги миллати Чинро таъмин созад.
Чунин аст хулосабарориҳои тадҷиҷоти сиёсии муҷоисашаванда. Баъд аз Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ бисёре аз кишварҳои рӯ ба рушд, калон ва хурд, ба системаи ҷаҳонии капиталистӣ пайвастанд, аммо мамлакатҳои рӯ ба рушди дорои аҳолии зиёда аз 100 миллион нафар, чун Ҳиндустон, Бангладеш, Покистон ва Индонезия дар Осиё, Нигерия ва Эфиопия дар Африҷо, Мексика ва Бразилия дар Амрикои Лотинӣ кадоме аз инҳо то ба сатҳи кишварҳои аврупоӣ рушд карданд? Кадоме аз кишварҳои ҷафомондаи рӯ ба рушд намехоҳад ба кишвари мутараҷҷӣ табдил ёбад?
Намунаи равшан Мексикаи бо Иёлоти Муттаҳидаи Амрико ҳамҷавор аст. Ваҷте соли 1994 Созишнома оид ба минтаҷаи озоди тиҷоратии Амрикои Шимолӣ ба ҳукми ҷонун даромад, аҳли зиёи мексикоӣ табли шодӣ заданд, ки «Мексика ба зудӣ мисли Амрико сарватманд хоҳад шуд». Дар натиҷа рушди сиёсӣ-иҷтисодӣ бо роҳи Амрико рафт: замин хусусӣ гардонида шуд, фермер (деҳҷон)-ҳое, ки заминро аз даст доданд, ё дар минтаҷаҳои кӯҳӣ ба парвариши маводи мухаддир пардохтанд, ё ба таври оммавӣ ба Амрико, ба муҳоҷирати меҳнатӣ рафтанд. Иҷтисодиёти маводи мухаддир буҳрони сиёсати мексикоиро ба бор овард, сиёсатмадорони маҳаллӣ аз нашъаҷаллобӣ «маст» шуданд, таҷовуз дар кишвар авҷ гирифт. Бо чунин ҳамсояи калон (аз нигоҳи миҷёс ва аҳолӣ), ки «хоб рафтаву худро мурда вонамуд кардааст», табиист, ки амрикоиҳо акнун худро озод ҳис мекарданд, «ором хобашон мебурд».
Вале, ин (масъалаи суҳбати дигар бошад), бо муборизаи русҳо алоҷамандии зич дорад. Магар бе Инҷилоби Октябр сотсиализм дар Чин вуҷуд медошт? Бе сотсиализм чунин фарҷият миёни Чин ва мамолики дигари рӯ ба рушд вуҷуд медошт? Бидуни чунин ҳаводис, дар ҳолати дигаргуна сурат гирифтани вазъ, Чин танҳо давлати бузургтари рӯ ба рушд мешуд, мумкин, ҳатто бадтар аз ин. Чун демократияи усули амрикоӣ, дар умум, демократияи ҳизбист, ки аҳзоб бо ҳар роҳу усул миёни худ мубориза мебаранд, демократияи ҳизбӣ механизми институтсионалӣ барои хароб кардани кишварҳо аст-ҳамаи мо шоҳиди он будем, ки Иттиҳоди Шуравӣ ба 15 давлати мустаҷил таҷсим шуд. Барои ҷисми ғолиби давлатҳои рӯ ба рушд демократияи ҳизбӣ дар дохили модели идоракунӣ хатарзо аст ва Амрикоро ҳатто зарур нест «раҷобати кишварҳои бузург бо мамолики рӯ ба рушд»-ро пиёда созад.

Нокомӣ ва муборизаи такрорӣ барои «интегратсия» ба системаи ҷаҳонӣ
«Интегратсия» (ҳамгироӣ)-и Иттиҳоди Шуравӣ ба системаи ҷаҳонии капиталистӣ на пас аз пошхӯрии он, балки замони раҳбарии Михаил Горбачёв оғоз гардид. Ду маротиба он ба нокомӣ дучор гардид. Дар натиҷа ба русҳо зарур омад, ки бо ИМА тавассути Украина мубориза баранд.

Аввал кӯшиши ҳамгироии институтсионалӣ буд. Соли 1986 дар иҷтисодиёт пайдо шудани «ислоҳотгарони ҷавон» дар симои Анатолий Чубайс роҳбарияти олии ҲКИШ (Ҳизби коммунистии Иттиҳоди Шуравӣ)-ро водор ба боварӣ намуд, ки танҳо иҷтисодиёти неолибералӣ метавонад вазъи иҷтисодии Шуравиро наҷот диҳад. Дар самти сиёсӣ китоби нашргардидаи Горбачёв дар соли 1987-«Перестройка и новое мышление» («Бозсозӣ ва тафаккури нав») роҳҳои демократияи намояндагиро муайян сохт. Ин лоиҳа барои ҳамгироӣ бо Ғарб равона гардида буд, аммо ба зудӣ сари империяи Шуравиро хӯрд. Россия, ки захираҳои бузурги Иттиҳоди Шуравиро ба мерос гирифт, хусусигардонии васеъро пиёда сохт, дар натиҷа талафоти иҷтисодӣ аз депрессияи бузург (буҳрони ҷаҳонии иҷтисодӣ, ки аз буҳрони биржаҳои Амрико сар зада, тамоми солҳои 30-и ҷарни 20 идома дошт) бамаротиб ҷиддитар буд. Ин мағлубияти бузурги кишвар буд, ки аз нокомии институтсионалӣ сар зад. Дигар чорае наёфта, бо тани дардманду руҳияи шикаста ва майзадагӣ соли 1999 президенти аввалини Россия Борис Елтсин Владимир Путин-сарвари сиёсиеро ёфт, ки бояд кишварро наҷот медод. Аммо Россияи «елтсинӣ-путинӣ» то ҳол дар муҳосира ҷарор дошт.
Баъдан, бо ибтикори Владимир Путин боз кӯшиши ба НАТО ворид шудан пеш гирифта шуд. Баъд аз пошхӯрии Иттиҳоди Шуравӣ, Россия як замон мехост ба лагери Ғарб бипайвандад, бо тамоми ҷалб мехост рушд кунад. Амрико ба Россия ваъда дод, ки Созмони Атлантикаи Шимолӣ ба самти шарҷ васеъ нахоҳад шуд, ҳар ду тараф осоишта ба сар хоҳанд бурд. Дар натиҷа, ба Россия на танҳо иҷозат надоданд узви НАТО шавад, балки созмон то ба сарҳади Украина вусъат пайдо кард. Украиниҳо ягон ваҷт давлати мустаҷил надоштанд, миллати «хом ва пухтанарасида» ҳастанд, сарварони сиёсии онҳо зуд гапгир мешаванд ва омодаанд ҳамчун сарбози ҷаторӣ ба ҳуҷум ба Россия хидмат кунанд. Онҳо бевосита ба амнияти миллӣ ва ҳудудии Россия таҳдид мекарданд, ки дар натиҷа худи украиниҳо ҷурбонӣ шуданд.
Ин муҷовимати дуюми бузург аз замони лагери сотсиалистӣ, ки дар натиҷаи Инҷилоби Октябр ба вуҷуд омад, маҳсуб меёбад. Буҳрони русӣ-украинӣ. Ин мубориза, аслан, институтсионалӣ нест-Россия, ба ҳар ҳол, кишвари демократияи интихобист, аммо аз назари Ғарб Россия дар тамаддуне асос ёфтааст, ки дин, менталитет ва хусусиятҳои миллии аз ғарбиён фарҷкунандаро дорост.
Англосаксҳо ҳамеша чунин ҳисоб мекарданд, ки русҳо ин тоторҳои православӣ бо пӯсти сафед ҳастанд. Яъне, «бегонаанд». Аз ин метавонем натиҷагирӣ кард, ки мавҷудияти давлати бузурги ғайрианглосаксӣ, новобаста аз он, ки сохти давлатдориаш чӣ гуна аст, то он ваҷте рушд мекунад, таҳдидовар аст-таҳдид ба тартиботи ҷаҳоние, ки 300 соли ахир рӯйи кор омадааст, ки дар он англосаксҳо дар ҷуллаи баландтарини занҷираи ғизоӣ (олами зинда) садрнишин ҳастанд.
Ҳатто президенти нахустини сиёҳпӯсти ИМА Барак Обама иброз дошта буд, «агар 1,4 миллиард чиниҳо ба сатҳи зиндагонии амрикоиҳо бирасанд, ба амрикоиҳо лозим меояд танҳо алаф хӯранд». Барои ҳамин ҳам, Амрико тамоми воситаҳоро барои фишороварӣ ба Чин истифода мекунад, ҳатто аз одамрабоӣ даст намекашад (масалан, ҷазияи Мэн Ванчжоу). Дар тартиботи имрӯзаи ҷаҳонӣ танҳо амрикоиҳо ҳаҷ доранд гӯшт хӯранд, чиниҳо ва дигар миллатҳои рӯ ба рушд танҳо алаф истеъмол кунанд. Чунин аст дидгоҳи Ғарб, ки ҷарнҳо идома дорад.

Бозсозии тартиботи ҷаҳонӣ баъд аз буҳрони Россияву Украина

Сад сол русҳо мубориза бурданд ва як бор аллакай ба ҷаҳон «зарбаи сахт заданд»-тартиботи ҷаҳониеро, ки дар он Британияи Кабир ва Амрико пештоз буданд, тағйир доданд, нисфи сайёраро ба худ моил сохтанд. Ин маротиба, онҳо «амалиёти махсус»-ро роҳандозӣ намуданд, то ин ки амнияти миллии худро ҳифз намоянд, муҷобили тамоми олами Ғарб ҷарор гирифтанд. Россия, бешак, бо хароҷоти ҳарбӣ ва таҳримҳои бераҳмонаи иҷтисодӣ хеле заиф хоҳад шуд. Муборизаи бисёрсола дар замири русҳо характери ҷавии миллӣ (онҳоро шӯхиомез «миллати ҷангҷӯ» меноманд) парваридааст, захираҳои ғании онҳо кифоя ҳастанд, ки пурра таъминашон кунанд, ҳудуди бузургтарин дар олам майли онҳоро ба «ҷаҳонишавӣ» хеле коста мекунад. Ин омилҳо ҷисми ҷудонашавандаи фаҳмиши вазъи Россия баъд аз анҷоми ин буҳрон ҳастанд. Ба шарти набурдани зиддият то ҳадди муҷовимати ядроӣ ва муборизаҳои дохилии сиёсӣ, ҳатто Россияи бамаротиб заифшуда метавонад барои олами Ғарб «дарди сар» бошад.
Агар аз нуҷтаи назари чинӣ ба муҷовимати Россия назар андозем, марҳилаи аввали муборизаи русҳо ба Чин марксизм-ленинизм овард, пайдо шудани Чини сотсиалистӣ ба таври бунёдӣ тартиботи ҷаҳониро тағйир дод. Ҳарчанд буҳрони русӣ-украинӣ Россияро хеле заиф хоҳад кард, Амрико ва дигар мамолики Ғарб модели амниятии умуман бо Россия номувофиҷро рӯйи кор оварданд, ки ин «корд задан» ба ҷалби олами ғарбиро мемонад.
Ҳамин тариҷ, таъсири ин буҳрон ба муносибатҳои чинӣ-амрикоӣ дар он ифода меёбад, ки ҳарчанд ИМА, чун пешина Чинро ҳамчун раҷиби асосии стратегӣ ҷабул мекунад, Россияи дорои захираҳои ҳастаии бузургтарин дар ҷаҳон ва берун аз тартиботе, ки дар он Ғарб пештоз аст, барои онҳо хатарноктар хоҳад буд, магар ин ки Россияи «дохили система» ҷойдошта ва Россия барои Амрико ва дигар кишварҳои ғарбӣ «дарди сар»-и асосӣ хоҳад шуд, ки ин ногузир шароитро тағйир дода, шиддати неруи Иёлоти Муттаҳидаро барои мубориза бо Чин дар минтаҷаи Осиё-Уҷёнуси Ором камтар хоҳад кард.
Таъсири ин буҳрон ба муносиботи Чин бо Иттиҳоди Аврупо дар он аст, ки Аврупои дар муҷовимати бевосита бо Россия ҷарордошта акнун маҷбур аст ба муносибат бо Чин андешамандона мавҷеъгирӣ кунад. Иттиҳоди Аврупо, ки бо Чин муҷовимати бевосита надорад, метавонад бо кишвари мо ҳамкориҳои боз ҳам самаранок дар самти иҷтисодиёт ва тиҷорат дошта бошад. Зиёда аз ҳазор сол таърихи Аврупо пур аз саҳифаҳои хунини набардҳои давлатҳову миллӣ буд ва аврупоиҳо беш аз амрикоиҳои «ҷавону хунгарм» сулҳро мехоҳанд. Аммо мо бояд ҳамчунин ба «феномени литовӣ» дар сиёсати аврупоӣ аҳамият диҳем-ин ғояи беаҷлонаи санҷидани сабру тоҷати Чин аст.
«Мувозинати фоида ва зарари» Амрико дар чӣ вазъ аст? Буҳрони русӣ-украинӣ, ба назар мерасад, ба Иёлоти Муттаҳида имкон дод дар самти «ҷуваи сахт» соҳаҳои ҳарбиву иҷтисодӣ ғалаба ба даст оварад ва маблағи бузургро соҳиб гардад, аммо баҳои ин футурравии консепсияи «ҷувваи нарм» гардид. Кишвари ҷудратманду пештоз таъсири худро наметавонад танҳо бо роҳандозии «ҷувваи сахт» таъмин созад, чун ин баҳои баланд дорад. Таъсиргузориву пештозӣ бояд ҳамчунин бо дастгирии «ҷувваи нарм» бошад.
Баъд аз ин буҳрон, «ҷувваи нарми» Амрико ба асли пешинаи худ хоҳад баргашт. Чӣ гуна волоияти ҷонун, чӣ гуна ҳуҷуҷҳои инсон ва дахлнопазирии «муҷаддаси» моликияти хусусӣ? Ҳамаи ин ҷабати чодири тунукест, ки Амрико бо он тӯли рушди худ панаҳ мекард. Раванди пурҷувватшавии ӯ пур аз куштор, ғорат ва ҷиноятҳои дигар аст. Куҷо буданд волоияти ҷонун ва ҳуҷуҷҳои инсон ҳангоми генотсид (ҷатъи омм)-и аҳолии маҳаллии ҷитъа-ҳиндувони амрикоӣ? Ваҷте Паймони ҳашт абарҷудрат (паймони ҳарбие, ки ба Чин зада даромад ва онро миёни худ таҷсим кард, дар ҳайати Россия, ИМА, Олмон, Британияи Кабир, Фаронса, Ҷопон, империяи Австро-Венгрия, Италия) Юанминъюан («Боғҳои равшании воло», комплекси ҷасру боғӣ дар Пекин)-ро ғорат кард, чаро касе оид ба ҳифзи моликияти шахсӣ ва ё ҳатто «ҳуҷуҷи миллӣ»-и бунёдии истиҷлолияти кишвар ҳарфе ба забон наёвард? Ҳамаи ин принсипҳо бераҳмона поймол карда шуд. Аз замони раҳбарии маъмурияти Доналд Трамп ва то бӯҳрони русӣ-украинӣ, ИМА ва дигар мамолики ғарбӣ ба худ иҷозат додаанд одамонро рабоянд ва бо хоҳиши худ моликияти шаҳрвандони Россияро мусодира кунанд. Ҳатто доллар асъори хавфнок гардид. «Ҷувваи нарм»-и Амрикоро чӣ ҷадар мондааст?
Амрико бартарияти маънавии худро дар ҷаҳон аз даст дод. Ваҷте устура хароб мегардад, консепсияҳое, ки дар асоси тартиботи ҷаҳонӣ ҷарор гирифтаанд, низ аз байн мераванд, ҷаҳон ба самти нави ҳаракат ниёз дорад. Амрико, ки такя бар «ҷувваи сахт» фоида ба даст овард, «ҷувваи нарм»-ро аз даст дод ва то ба ҳол аз авантюризми ҳарбӣ даст кашиданӣ нест.
Дар охир, ман бояд ҷайд кунам, ки бӯҳрони русӣ-украинӣ, ҳамчунин, сохтори муносибатҳои чинӣ-русиро низ тағйир хоҳад дод. Россия, ки зери таҳримҳои Ғарб ҷарор гирифтааст, чорае надорад ба ҷуз тиҷорат бо асъори миллии мо-юан. Иҷтисодиёти берунии Россия пештар ба Ғарб равона шуда буд, акнун маҷбур аст ба сӯи Шарҷ гардад. Чин мабдаи арзишманди захираву зарфият барои барҷарорсозӣ ва рушди иҷтисодиёти Русия хоҳад шуд.

Ҳамаи ин, бешубҳа, имконияти хуби стратегиро барои рушд ба Чин фароҳам меорад. Ҷумҳурии Мардумии Чин бояд аз ин вазъ барои рушди худ манфиат ба даст орад ва дар ҷараёни бозсозии тартиботи ҷаҳонӣ бошад. Миҷёс ва имкониятҳои Чин хеле бузург ҳастанд ва дар раванди рушди он, табиист, ки ҷаҳон низ бо он тағйир меёбад. Вале, албатта, кишварҳои дар «ҷуллаи занҷираи ғизоӣ» ҷарордошта нигоҳ карда нахоҳанд шишт, ки Чин ба сатҳи абарҷудрати ҷаҳонӣ бирасад.
Ба таърих нигаред, 300 соли ахир англосаксҳо, русҳо ва чиниҳо имконият доштанд тартиботи ҷаҳониро созанд ва тағйир диҳанд. Такя ба фарҷиятҳои бунёдӣ миёни тамаддунҳо ҳамаи онҳо кӯшиш мекарданд ҷаҳонро ба таври худ тағйир диҳанд. Пешорӯи симои хунини сиёсати ҷаҳонӣ чиниҳои сулҳҷӯй бояд мардонагии муҷовимат ва мутавозини равонӣ бо таҷовузи Амрикоро дошта бошанд ва дар эҳёи кишвари худ саҳм бигузоранд.

Таҳияи Азамат Дӯстов























3
3
3












Ҷаҳон пешорӯи тағйироти бунёдӣ истодааст
Садсолаи ахир русҳо бо тартиботи ҷаҳоние, ки дар он Британияи Кабир ва Иёлоти Муттаҳидаи Амрико пештоз буданд, мубориза мебурданд. Ба аҷидаи Ян Гуанбин - ректори Донишкадаи муносибатҳои байналмилалии Донишгоҳи мардумии Чин, ин маротиба русҳо «амалиёти махсус»-ро барои он сар карданд, то амнияти миллии худро дар ҷиболи тамоми олами Ғарб ҳимоят кунанд.
Аз оғози буҳрони Россияву Украина, Ғарб як ҷатор таҳримҳои зиёд алайҳи Россия ҷорӣ намуд. Аммо аз рӯи аҷидаи президент Владимир Путин, ин чораҳо анҷоми давронро ифода мекунад ва баъд аз ин олами Ғарб ҳукмронии ҷаҳонии худро ҳам аз ҷиҳати сиёсӣ ва ҳам иҷтисодӣ аз даст хоҳад дод. Ташаббуси Россия бошад, ҳамчунин мубориза алайҳи тартиботи ҷаҳонӣ ба ҷалам дода мешавад:
-Ба аҷидаи ман,-мегӯяд коршиноси чинӣ, - муборизаи Россия на аз буҳрони украинӣ оғоз гардидааст, балки як ҷарни том идома дорад ва ин маротиба кишварҳои аврупоӣ ва Амрико нархи гаронро пардохт хоҳанд кард.
Россия шоҳигариест, ки тӯли ҷарнҳои мубориза ба империяи дорои ҳудуди бузургтарини олам табдил ёфтааст. Оғози ҷарни 20 кишваркушои (забткорӣ)-ҳои он ба буҳрон мувоҷеҳ гардид: англосаксҳо? системаи ҷаҳониеро рӯйи кор оварданд, ки мавҷеи русҳо тағйир дода шуд-акнун онҳо аз кишваркушоён ба «ошӯбгарон» табдил ёфтанд.
Тамоми садсолаи гузашта русҳо бо системаи ҷаҳонии капитализм, ки англосаксонҳои сафедпӯсти насронӣ бунёд кардаанд, мубориза мебурданд. Ин таърихи сиёсии ҷаҳон пешакӣ ба наҷша гирифта нашуда буд ва натиҷаи тағйирёбӣ дар тартиботи ҷаҳонӣ таърихи бисёрасраи мубориза миёни славянҳо-русҳо ва англосаксҳо аст.
Буҳрони русӣ-украинӣ, албатта, ҳанӯз анҷоми ин муборизаҳо нест.

Тартиботи нави ҷаҳонӣ ва мубориза барои ҳукмронӣ
Наздики соли 1875 системаи ҷаҳонии иҷтисодии капиталистӣ бо сарварии Британияи Кабир дар умум шакли пурра гирифт. Яъне, ба англисҳо 200 сол лозим шуд, ки тартиботи ҳукмронии худро ҷорӣ кунанд. Баъд аз анҷоми Ҷанги дуюми ҷаҳонӣ парчами сарварият ба амрикоиҳо супурда шуд. Инак, тӯли 300 сол англосаксҳо тартиботи ҷаҳониро идора мекунанд.
Хусусияти ин система, пеш аз ҳама, дар бераҳмии ӯст. Мувофиҷи гуфтаҳои Уилям Макнил - асосгузори назарияи макротаърихи ҷаҳонӣ, миёни миллатҳои кишваркушо англосаксҳо аз ҳама ҷангҷӯ, хунхор ва бераҳм буданд.
Дуюм, хусусияти ин система набудани баробарҳуҷуҷист. Капитализм-иҷтисодиётест, ки бар таҷсимоти нобаробари сармоя асос ёфтааст. Хусусияти сеюм он бунёди ҳарбист. Сохтори сиёсӣ ва иҷтисодие, ки замони Ҷанги дуюми ҷаҳонӣ рӯйи кор омад, онро амрикоиҳо комплекси ҳарбӣ-саноатӣ меноманд. Асоси мавҷудияти чунин сохтор ҷанг мебошад.
Хусусияти чорум таснифоти овардашуда исбот мекунад, ки васеъшавӣ, ё забткорӣ табиати ин система ва ҷанг-асоси тарзи ҳаёти он аст.
На ҳама аз ҳукмронии англосаксҳо дар дунё «хушбахт» ва ё розӣ буданд. Аввалан, дар дохили тамаддуни ғарбӣ ҳам норозиҳо вуҷуд доштанд. Оғози ҷарни XIX императори фаронсавӣ Бонапарт Наполен барои авлавият (гегемония) мубориза мебурд. Олмониҳо, ки «сад соли сулҳ»-ро паси сар карданд, бо англисҳо дар ду ҷанги ҷаҳонӣ раҷиб буданд. Ба мубориза барои сарварият ҷопониҳо низ дар Шарҷ ҳамроҳ шуданд. Аммо пас аз мағлубият ҳамаи онҳо маҷбур шуданд ба системаи ҷаҳонӣ таҳти раҳбарии англосаксҳо мутеъ ва розӣ шаванд. Аммо бояд гуфт, ки фаронсавиҳо, олмониҳо ва ҷопониҳо на барои сарнагун кардани иҷтисодиёти ҷаҳонии капиталистӣ (чун худ аъзои муҷтадири он буданд), балки барои мавҷеи сарварияти худ мубориза мебурданд.
Пеш зиёд ҳарф мезаданд, ки муборизаи «абарҷудрати дуюм»-Иттиҳоди Шуравӣ ба нокомӣ анҷом ёфт, аммо ин назар масъалаи ояндабинии таърихист. Аз нуҷтаи назари системаи сиёсии ҷаҳонӣ пайдоиши Иттиҳоди Шуравӣ бо миллати рус ҳамчун ҷувваи асосии таҳрикдиҳанда, бешубҳа, комёбии бузургест, ки системаи сиёсии ҷаҳониро, ки англосаксҳо ҳукмрони он буданд, ба такон овард.

Пайдоиши Иттиҳоди Шуравӣ ва азнавсозии тартиботи ҷаҳонӣ
Режими Шуравӣ, ки давраи Ҷанги якуми ҷаҳонӣ рӯйи кор омад, нахустин сохтор пас аз Коммунаи Париж гардид, ки алайҳи системаи ҷаҳонии капитализм муҷовимат мекард. Барои ҳамин, аз оғоз (солҳои 1917-20) режими нав муҳосира ва аз ҷониби Артиши сафед, ки аз ҷониби Британияи Кабир, Фаронса ва Олмон дастгирӣ меёфт, пахш гардид, аммо мубориза дар натиҷа бо ғалабаи Артиши сурх анҷом ёфт.

Аммо сангинии таҳримҳои иҷтисодӣ, ки алайҳи давлати нав ҷорӣ шуда буд, аз таҳримҳое, ки имрӯз нисбат ба Россия вобаста ба буҳрони имрӯзаи русӣ-украинӣ аз ҷониби Ғарб роҳандозӣ шудаанд, камӣ надошт. Дар чунин шароити сангини байналмилалӣ русҳо шак доштанд: оё онҳо метавонанд сотсиализмро бунёд кунанд? Бо анҷом расонидани «азнавсозии иҷтисодии коммунизми ҳарбӣ» ғалабаи Иттиҳоди Шуравӣ алайҳи фашизм исбот намуд, ки баъд аз даҳсолаҳо муборизаи дар танҳоӣ, Иттиҳоди Ҷамоҳири Шуравии Сотсиалистӣ аз кишвари ҷафомондаи кишоварзӣ ба ҷудрати рушдёфтаи саноатӣ (аз рӯйи миҷёс ва ҳаҷми корхонаҳои саноатӣ) табдил ёфт, ки танҳо Амрико аз он пурҷувваттар буд. Аммо, иштибоҳот ҳам домангираш буд. Аз сабаби муҳосира ва муҳити душманонаи сахти ҷаҳони капиталистӣ Иттиҳоди Шуравӣ ба як ҷатор хатокориҳо роҳ дод, ки ин «террори калон» ва фоҷеаи гуруснагии бузург дар Украина, Поволжйе ва Дашти Ҷазоҷ буд.
Иттиҳоди Шуравӣ барои муҷовимат бо системаи ҷаҳонии капитализм ҷимати бузургро пардохт, аммо мавҷудияти худро ҳифз кард, «зинда монд». Зиёда аз ин, Инҷилоби Октябр таҳти садои тӯпҳо ба Чин марксизм-ленинизмро овард ва дар Чин, ки дар гӯшаи дурдасти олами сармоядории ғарбӣ буд, режими нав рӯйи кор омад, ки алайҳи «истилогарӣ» буд. Боз як нуктаи муҳим он аст, ки ба шарофати ҳаракат «барои худмуайянкунии миллӣ», ки Владимир Ленин ин ҳаҷҷи мардумонро ҳифз ва Иттиҳоди Шуравӣ роҳандозӣ мекард, баъд аз Ҷанги дуюми ҷаҳон миёни мардумони Осиё, Африҷо ва Амрикои Лотинӣ ҳаракатҳои демократии озодихоҳӣ авҷ гирифтанд, ки ба тавлиди давлатҳои нави рӯ ба рушд оварда расонд.
Ҳамин тариҷ, ин дар давраи аз Ҷанги Якуми Ҷаҳонӣ то Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ на танҳо системаи ҷаҳонии капиталистиро ба ларзиш овард, балки системаи ҷаҳонии сотсиализмро рӯйи кор овард, ки муҷобили олами сармоя ҷарор гирифт. Бад ин минвол, он вазъеро тағйир дод, ки дар он англосаксҳо аз солҳои 1700 то 1900-ум дар ҷаҳон ҳукмрон буданд. Иттиҳоди Шуравӣ тартиботи ҷаҳониро тағйир дод, пас кӣ метавонад гӯяд, ки сохтори Шуравӣ ва идеологияи он ноком буд?
Русҳо ҳамчун ҷувваи асосии таҳрикдиҳандаи Иттиҳоди Шуравӣ, нархи бузургро пардохт карданд. Онҳо на танҳо аз «террори калон» ва гуруснагии бузург гузаштанд, балки дар натиҷа, соли 1991 пошхӯрии давлатро аз сар гузарониданд. Аммо, ҳамаи ин муҳимияти «муҷовимат»-ро инкор намекунад ва ҳанӯз анҷоми кор нест. Таҳти роҳбарии Иттиҳоди Шуравӣ ячейкаи Интернатсионали Сеюм-Ҳизби коммунисти Чин инҷилоб кард дар даврони «сиёсати ислоҳот ва ошкорбаёнӣ» дар сохтмон ва идоракунии Чин ба дастовардҳои бузург расид. Миҷёс ва комёбиҳои Чин басанда аст, ки номутавозинӣ дар бартарияти капитализм дар тартиботи ҷаҳониро бартараф кунад ва аз ҳама муҳим, сотсиализм метавонад эҳёи бузурги миллати Чинро таъмин созад.
Чунин аст хулосабарориҳои тадҷиҷоти сиёсии муҷоисашаванда. Баъд аз Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ бисёре аз кишварҳои рӯ ба рушд, калон ва хурд, ба системаи ҷаҳонии капиталистӣ пайвастанд, аммо мамлакатҳои рӯ ба рушди дорои аҳолии зиёда аз 100 миллион нафар, чун Ҳиндустон, Бангладеш, Покистон ва Индонезия дар Осиё, Нигерия ва Эфиопия дар Африҷо, Мексика ва Бразилия дар Амрикои Лотинӣ кадоме аз инҳо то ба сатҳи кишварҳои аврупоӣ рушд карданд? Кадоме аз кишварҳои ҷафомондаи рӯ ба рушд намехоҳад ба кишвари мутараҷҷӣ табдил ёбад?
Намунаи равшан Мексикаи бо Иёлоти Муттаҳидаи Амрико ҳамҷавор аст. Ваҷте соли 1994 Созишнома оид ба минтаҷаи озоди тиҷоратии Амрикои Шимолӣ ба ҳукми ҷонун даромад, аҳли зиёи мексикоӣ табли шодӣ заданд, ки «Мексика ба зудӣ мисли Амрико сарватманд хоҳад шуд». Дар натиҷа рушди сиёсӣ-иҷтисодӣ бо роҳи Амрико рафт: замин хусусӣ гардонида шуд, фермер (деҳҷон)-ҳое, ки заминро аз даст доданд, ё дар минтаҷаҳои кӯҳӣ ба парвариши маводи мухаддир пардохтанд, ё ба таври оммавӣ ба Амрико, ба муҳоҷирати меҳнатӣ рафтанд. Иҷтисодиёти маводи мухаддир буҳрони сиёсати мексикоиро ба бор овард, сиёсатмадорони маҳаллӣ аз нашъаҷаллобӣ «маст» шуданд, таҷовуз дар кишвар авҷ гирифт. Бо чунин ҳамсояи калон (аз нигоҳи миҷёс ва аҳолӣ), ки «хоб рафтаву худро мурда вонамуд кардааст», табиист, ки амрикоиҳо акнун худро озод ҳис мекарданд, «ором хобашон мебурд».
Вале, ин (масъалаи суҳбати дигар бошад), бо муборизаи русҳо алоҷамандии зич дорад. Магар бе Инҷилоби Октябр сотсиализм дар Чин вуҷуд медошт? Бе сотсиализм чунин фарҷият миёни Чин ва мамолики дигари рӯ ба рушд вуҷуд медошт? Бидуни чунин ҳаводис, дар ҳолати дигаргуна сурат гирифтани вазъ, Чин танҳо давлати бузургтари рӯ ба рушд мешуд, мумкин, ҳатто бадтар аз ин. Чун демократияи усули амрикоӣ, дар умум, демократияи ҳизбист, ки аҳзоб бо ҳар роҳу усул миёни худ мубориза мебаранд, демократияи ҳизбӣ механизми институтсионалӣ барои хароб кардани кишварҳо аст-ҳамаи мо шоҳиди он будем, ки Иттиҳоди Шуравӣ ба 15 давлати мустаҷил таҷсим шуд. Барои ҷисми ғолиби давлатҳои рӯ ба рушд демократияи ҳизбӣ дар дохили модели идоракунӣ хатарзо аст ва Амрикоро ҳатто зарур нест «раҷобати кишварҳои бузург бо мамолики рӯ ба рушд»-ро пиёда созад.

Нокомӣ ва муборизаи такрорӣ барои «интегратсия» ба системаи ҷаҳонӣ
«Интегратсия» (ҳамгироӣ)-и Иттиҳоди Шуравӣ ба системаи ҷаҳонии капиталистӣ на пас аз пошхӯрии он, балки замони раҳбарии Михаил Горбачёв оғоз гардид. Ду маротиба он ба нокомӣ дучор гардид. Дар натиҷа ба русҳо зарур омад, ки бо ИМА тавассути Украина мубориза баранд.

Аввал кӯшиши ҳамгироии институтсионалӣ буд. Соли 1986 дар иҷтисодиёт пайдо шудани «ислоҳотгарони ҷавон» дар симои Анатолий Чубайс роҳбарияти олии ҲКИШ (Ҳизби коммунистии Иттиҳоди Шуравӣ)-ро водор ба боварӣ намуд, ки танҳо иҷтисодиёти неолибералӣ метавонад вазъи иҷтисодии Шуравиро наҷот диҳад. Дар самти сиёсӣ китоби нашргардидаи Горбачёв дар соли 1987-«Перестройка и новое мышление» («Бозсозӣ ва тафаккури нав») роҳҳои демократияи намояндагиро муайян сохт. Ин лоиҳа барои ҳамгироӣ бо Ғарб равона гардида буд, аммо ба зудӣ сари империяи Шуравиро хӯрд. Россия, ки захираҳои бузурги Иттиҳоди Шуравиро ба мерос гирифт, хусусигардонии васеъро пиёда сохт, дар натиҷа талафоти иҷтисодӣ аз депрессияи бузург (буҳрони ҷаҳонии иҷтисодӣ, ки аз буҳрони биржаҳои Амрико сар зада, тамоми солҳои 30-и ҷарни 20 идома дошт) бамаротиб ҷиддитар буд. Ин мағлубияти бузурги кишвар буд, ки аз нокомии институтсионалӣ сар зад. Дигар чорае наёфта, бо тани дардманду руҳияи шикаста ва майзадагӣ соли 1999 президенти аввалини Россия Борис Елтсин Владимир Путин-сарвари сиёсиеро ёфт, ки бояд кишварро наҷот медод. Аммо Россияи «елтсинӣ-путинӣ» то ҳол дар муҳосира ҷарор дошт.
Баъдан, бо ибтикори Владимир Путин боз кӯшиши ба НАТО ворид шудан пеш гирифта шуд. Баъд аз пошхӯрии Иттиҳоди Шуравӣ, Россия як замон мехост ба лагери Ғарб бипайвандад, бо тамоми ҷалб мехост рушд кунад. Амрико ба Россия ваъда дод, ки Созмони Атлантикаи Шимолӣ ба самти шарҷ васеъ нахоҳад шуд, ҳар ду тараф осоишта ба сар хоҳанд бурд. Дар натиҷа, ба Россия на танҳо иҷозат надоданд узви НАТО шавад, балки созмон то ба сарҳади Украина вусъат пайдо кард. Украиниҳо ягон ваҷт давлати мустаҷил надоштанд, миллати «хом ва пухтанарасида» ҳастанд, сарварони сиёсии онҳо зуд гапгир мешаванд ва омодаанд ҳамчун сарбози ҷаторӣ ба ҳуҷум ба Россия хидмат кунанд. Онҳо бевосита ба амнияти миллӣ ва ҳудудии Россия таҳдид мекарданд, ки дар натиҷа худи украиниҳо ҷурбонӣ шуданд.
Ин муҷовимати дуюми бузург аз замони лагери сотсиалистӣ, ки дар натиҷаи Инҷилоби Октябр ба вуҷуд омад, маҳсуб меёбад. Буҳрони русӣ-украинӣ. Ин мубориза, аслан, институтсионалӣ нест-Россия, ба ҳар ҳол, кишвари демократияи интихобист, аммо аз назари Ғарб Россия дар тамаддуне асос ёфтааст, ки дин, менталитет ва хусусиятҳои миллии аз ғарбиён фарҷкунандаро дорост.
Англосаксҳо ҳамеша чунин ҳисоб мекарданд, ки русҳо ин тоторҳои православӣ бо пӯсти сафед ҳастанд. Яъне, «бегонаанд». Аз ин метавонем натиҷагирӣ кард, ки мавҷудияти давлати бузурги ғайрианглосаксӣ, новобаста аз он, ки сохти давлатдориаш чӣ гуна аст, то он ваҷте рушд мекунад, таҳдидовар аст-таҳдид ба тартиботи ҷаҳоние, ки 300 соли ахир рӯйи кор омадааст, ки дар он англосаксҳо дар ҷуллаи баландтарини занҷираи ғизоӣ (олами зинда) садрнишин ҳастанд.
Ҳатто президенти нахустини сиёҳпӯсти ИМА Барак Обама иброз дошта буд, «агар 1,4 миллиард чиниҳо ба сатҳи зиндагонии амрикоиҳо бирасанд, ба амрикоиҳо лозим меояд танҳо алаф хӯранд». Барои ҳамин ҳам, Амрико тамоми воситаҳоро барои фишороварӣ ба Чин истифода мекунад, ҳатто аз одамрабоӣ даст намекашад (масалан, ҷазияи Мэн Ванчжоу). Дар тартиботи имрӯзаи ҷаҳонӣ танҳо амрикоиҳо ҳаҷ доранд гӯшт хӯранд, чиниҳо ва дигар миллатҳои рӯ ба рушд танҳо алаф истеъмол кунанд. Чунин аст дидгоҳи Ғарб, ки ҷарнҳо идома дорад.

Бозсозии тартиботи ҷаҳонӣ баъд аз буҳрони Россияву Украина

Сад сол русҳо мубориза бурданд ва як бор аллакай ба ҷаҳон «зарбаи сахт заданд»-тартиботи ҷаҳониеро, ки дар он Британияи Кабир ва Амрико пештоз буданд, тағйир доданд, нисфи сайёраро ба худ моил сохтанд. Ин маротиба, онҳо «амалиёти махсус»-ро роҳандозӣ намуданд, то ин ки амнияти миллии худро ҳифз намоянд, муҷобили тамоми олами Ғарб ҷарор гирифтанд. Россия, бешак, бо хароҷоти ҳарбӣ ва таҳримҳои бераҳмонаи иҷтисодӣ хеле заиф хоҳад шуд. Муборизаи бисёрсола дар замири русҳо характери ҷавии миллӣ (онҳоро шӯхиомез «миллати ҷангҷӯ» меноманд) парваридааст, захираҳои ғании онҳо кифоя ҳастанд, ки пурра таъминашон кунанд, ҳудуди бузургтарин дар олам майли онҳоро ба «ҷаҳонишавӣ» хеле коста мекунад. Ин омилҳо ҷисми ҷудонашавандаи фаҳмиши вазъи Россия баъд аз анҷоми ин буҳрон ҳастанд. Ба шарти набурдани зиддият то ҳадди муҷовимати ядроӣ ва муборизаҳои дохилии сиёсӣ, ҳатто Россияи бамаротиб заифшуда метавонад барои олами Ғарб «дарди сар» бошад.
Агар аз нуҷтаи назари чинӣ ба муҷовимати Россия назар андозем, марҳилаи аввали муборизаи русҳо ба Чин марксизм-ленинизм овард, пайдо шудани Чини сотсиалистӣ ба таври бунёдӣ тартиботи ҷаҳониро тағйир дод. Ҳарчанд буҳрони русӣ-украинӣ Россияро хеле заиф хоҳад кард, Амрико ва дигар мамолики Ғарб модели амниятии умуман бо Россия номувофиҷро рӯйи кор оварданд, ки ин «корд задан» ба ҷалби олами ғарбиро мемонад.
Ҳамин тариҷ, таъсири ин буҳрон ба муносибатҳои чинӣ-амрикоӣ дар он ифода меёбад, ки ҳарчанд ИМА, чун пешина Чинро ҳамчун раҷиби асосии стратегӣ ҷабул мекунад, Россияи дорои захираҳои ҳастаии бузургтарин дар ҷаҳон ва берун аз тартиботе, ки дар он Ғарб пештоз аст, барои онҳо хатарноктар хоҳад буд, магар ин ки Россияи «дохили система» ҷойдошта ва Россия барои Амрико ва дигар кишварҳои ғарбӣ «дарди сар»-и асосӣ хоҳад шуд, ки ин ногузир шароитро тағйир дода, шиддати неруи Иёлоти Муттаҳидаро барои мубориза бо Чин дар минтаҷаи Осиё-Уҷёнуси Ором камтар хоҳад кард.
Таъсири ин буҳрон ба муносиботи Чин бо Иттиҳоди Аврупо дар он аст, ки Аврупои дар муҷовимати бевосита бо Россия ҷарордошта акнун маҷбур аст ба муносибат бо Чин андешамандона мавҷеъгирӣ кунад. Иттиҳоди Аврупо, ки бо Чин муҷовимати бевосита надорад, метавонад бо кишвари мо ҳамкориҳои боз ҳам самаранок дар самти иҷтисодиёт ва тиҷорат дошта бошад. Зиёда аз ҳазор сол таърихи Аврупо пур аз саҳифаҳои хунини набардҳои давлатҳову миллӣ буд ва аврупоиҳо беш аз амрикоиҳои «ҷавону хунгарм» сулҳро мехоҳанд. Аммо мо бояд ҳамчунин ба «феномени литовӣ» дар сиёсати аврупоӣ аҳамият диҳем-ин ғояи беаҷлонаи санҷидани сабру тоҷати Чин аст.
«Мувозинати фоида ва зарари» Амрико дар чӣ вазъ аст? Буҳрони русӣ-украинӣ, ба назар мерасад, ба Иёлоти Муттаҳида имкон дод дар самти «ҷуваи сахт» соҳаҳои ҳарбиву иҷтисодӣ ғалаба ба даст оварад ва маблағи бузургро соҳиб гардад, аммо баҳои ин футурравии консепсияи «ҷувваи нарм» гардид. Кишвари ҷудратманду пештоз таъсири худро наметавонад танҳо бо роҳандозии «ҷувваи сахт» таъмин созад, чун ин баҳои баланд дорад. Таъсиргузориву пештозӣ бояд ҳамчунин бо дастгирии «ҷувваи нарм» бошад.
Баъд аз ин буҳрон, «ҷувваи нарми» Амрико ба асли пешинаи худ хоҳад баргашт. Чӣ гуна волоияти ҷонун, чӣ гуна ҳуҷуҷҳои инсон ва дахлнопазирии «муҷаддаси» моликияти хусусӣ? Ҳамаи ин ҷабати чодири тунукест, ки Амрико бо он тӯли рушди худ панаҳ мекард. Раванди пурҷувватшавии ӯ пур аз куштор, ғорат ва ҷиноятҳои дигар аст. Куҷо буданд волоияти ҷонун ва ҳуҷуҷҳои инсон ҳангоми генотсид (ҷатъи омм)-и аҳолии маҳаллии ҷитъа-ҳиндувони амрикоӣ? Ваҷте Паймони ҳашт абарҷудрат (паймони ҳарбие, ки ба Чин зада даромад ва онро миёни худ таҷсим кард, дар ҳайати Россия, ИМА, Олмон, Британияи Кабир, Фаронса, Ҷопон, империяи Австро-Венгрия, Италия) Юанминъюан («Боғҳои равшании воло», комплекси ҷасру боғӣ дар Пекин)-ро ғорат кард, чаро касе оид ба ҳифзи моликияти шахсӣ ва ё ҳатто «ҳуҷуҷи миллӣ»-и бунёдии истиҷлолияти кишвар ҳарфе ба забон наёвард? Ҳамаи ин принсипҳо бераҳмона поймол карда шуд. Аз замони раҳбарии маъмурияти Доналд Трамп ва то бӯҳрони русӣ-украинӣ, ИМА ва дигар мамолики ғарбӣ ба худ иҷозат додаанд одамонро рабоянд ва бо хоҳиши худ моликияти шаҳрвандони Россияро мусодира кунанд. Ҳатто доллар асъори хавфнок гардид. «Ҷувваи нарм»-и Амрикоро чӣ ҷадар мондааст?
Амрико бартарияти маънавии худро дар ҷаҳон аз даст дод. Ваҷте устура хароб мегардад, консепсияҳое, ки дар асоси тартиботи ҷаҳонӣ ҷарор гирифтаанд, низ аз байн мераванд, ҷаҳон ба самти нави ҳаракат ниёз дорад. Амрико, ки такя бар «ҷувваи сахт» фоида ба даст овард, «ҷувваи нарм»-ро аз даст дод ва то ба ҳол аз авантюризми ҳарбӣ даст кашиданӣ нест.
Дар охир, ман бояд ҷайд кунам, ки бӯҳрони русӣ-украинӣ, ҳамчунин, сохтори муносибатҳои чинӣ-русиро низ тағйир хоҳад дод. Россия, ки зери таҳримҳои Ғарб ҷарор гирифтааст, чорае надорад ба ҷуз тиҷорат бо асъори миллии мо-юан. Иҷтисодиёти берунии Россия пештар ба Ғарб равона шуда буд, акнун маҷбур аст ба сӯи Шарҷ гардад. Чин мабдаи арзишманди захираву зарфият барои барҷарорсозӣ ва рушди иҷтисодиёти Русия хоҳад шуд.

Ҳамаи ин, бешубҳа, имконияти хуби стратегиро барои рушд ба Чин фароҳам меорад. Ҷумҳурии Мардумии Чин бояд аз ин вазъ барои рушди худ манфиат ба даст орад ва дар ҷараёни бозсозии тартиботи ҷаҳонӣ бошад. Миҷёс ва имкониятҳои Чин хеле бузург ҳастанд ва дар раванди рушди он, табиист, ки ҷаҳон низ бо он тағйир меёбад. Вале, албатта, кишварҳои дар «ҷуллаи занҷираи ғизоӣ» ҷарордошта нигоҳ карда нахоҳанд шишт, ки Чин ба сатҳи абарҷудрати ҷаҳонӣ бирасад.
Ба таърих нигаред, 300 соли ахир англосаксҳо, русҳо ва чиниҳо имконият доштанд тартиботи ҷаҳониро созанд ва тағйир диҳанд. Такя ба фарҷиятҳои бунёдӣ миёни тамаддунҳо ҳамаи онҳо кӯшиш мекарданд ҷаҳонро ба таври худ тағйир диҳанд. Пешорӯи симои хунини сиёсати ҷаҳонӣ чиниҳои сулҳҷӯй бояд мардонагии муҷовимат ва мутавозини равонӣ бо таҷовузи Амрикоро дошта бошанд ва дар эҳёи кишвари худ саҳм бигузоранд.































++*ғ