ХАВФИ КОРРУПСИОНӢ

Тавре ки табибон «пешгирии беҳтарин табобатро барои беморӣ мегӯянд», ин гуфтаҳо дар масъалаи коррупсия, ки муносибатҳои солими касбиро вайрон ва ба пояҳои ҷомеа таҳдид мекунад дуруст аст. Вайрон кардани қоидаҳо, номуайянии ояндаи пешгӯинашавандаи натиҷаҳо таъсири манфӣ мерасонад, барои ҳама гуна равандҳои рушд дар ҷараёни ҳамкории давлат ва шаҳрвандон, чунин вазъ ѓайри қобили қабул аст. Дар ҷараёни мубориза бо коррупсия пешгирӣ метавонад аз ҷониби мақомоти салоҳиятдор таъмин карда шавад ва арзёбии саривақтии хавфҳои коррупсионӣ тавсиф карда шавад.
Секунҷаи хавфро дар самти мубориза бо коррупсия дида мебароем. Паст кардани сатҳи оқибатҳои манфии амалҳои коррупсионӣ тавассути коҳиш додани миқдори омилҳое, ки ҳолатҳои хавфнокро ба бор меоранд кам карда шаванд.
Гузашта аз ин, дар тавсияҳои мақомотҳои дахлдор оид ба арзёбии хавфҳои коррупсионӣ, маҳз ҳамчун эҳтимолияти муносибатҳои коррупсионӣ, ҳамчун категория барои тамоми соҳаҳои мубориза бо коррупсия тафсиршуда, ки бо таъсиси рӯйхати мавқеъҳо барои ниёзҳои эъломияи зидди фасод, ин ба мо имкон медиҳад, ки хавфҳои коррупсияро ҳамчун арзёбии куллии эҳтимолияти коррупсия ва таҳдиди он ба муносибатҳои ҷамъиятӣ муайян намоем.
Дар дастурҳо оид ба рушд ва аз ҷониби ташкилотҳо андешидани чораҳо оид ба пешгирӣ ва мубориза бо коррупсия карда шудааст, ки принсипи мутаносибии расмиёти мубориза бо коррупсия бо хавфи коррупсионӣ, ки мутобиқи он таҳия ва татбиқи маҷмӯи тадбирҳо, ки имкон медиҳанд, эҳтимолияти ҷалби ташкилот, роҳбарон ва кормандони онро ба фаъолияти коррупсионӣ коҳиш медиҳанд бо назардошти хавфҳои коррупсионӣ, ки дар фаъолияти ин ташкилот мавҷуданд, анҷом дода мешаванд.
Захираҳои субъекте, ки ба коррупсия муқовимат мекунанд (молиявӣ, ташкилӣ, кадрӣ) бояд дар андешидани тадбирҳои дахлдор мутаносибан ба афзоиши эҳтимолияти содир кардани ҳуқуқвайронкуниҳои коррупсионӣ ва дараҷаи таҳдиди онҳо ба муносибатҳои ҷамъиятӣ сарф карда шаванд. Ҳар қадаре, ки хавфи коррупсия баланд бошад, ҳамон қадар захираҳо метавонанд барои андешидани чораҳои зидди коррупсия сарф шаванд. Азбаски ҳар як ташкилот, аз ҷумла мақомот, ҳамеша амал мекунад дар шароити захираҳои маҳдуд, онҳо бояд самаранок истифода шаванд.
Паҳн кардани манбаъҳои маҳдуд барои фаъолият дар соҳаҳое, ки хавфҳои коррупсионӣ камтаранд оқилона аст. Арзёбии хавфи коррупсия бо мақсади таъмини мутамарказгардонии кӯшишҳо пешбинӣ шудааст, ки захираҳо тавассути гурӯҳбандии сатҳи таҳдид ва кӯмак дар муайян кардани шумораи маҳдуди вазифаҳои давлатӣ (шаҳрӣ) ва вазифаҳое, ки барои онҳо чораҳои иловагии мубориза бо коррупсия объективианд заруранд.
Арзёбии хавфи коррупсионӣ гузаронидани муҳокимаи мафҳуми "хавфҳои коррупсионӣ" аз сатҳи назариявӣ ба самти амалӣ, маълум аст, ки арзёбии саривақтӣ дар соҳаи мубориза бо коррупсия муҳим аст. Тартиби арзёбии хавфи коррупсионӣ аз якчанд марҳилаҳои пайдарпай иборат аст:
 марҳилаи омодагӣ; қабули қарор дар бораи арзёбии хавфҳои коррупсионӣ, муайян кардани методология ва нақшаи гузаронидани арзёбӣ, таъин кардани шахсоне, ки барои гузаронидани арзёбӣ масъуланд, муайян намудани ваколатҳо ва масъулияти кормандони ташкилот вобаста ба арзёбӣ, тартиб додани рӯйхат ва омода кардани ҳуҷҷатҳои зарурӣ;
 марҳилаи тавсифи равандҳои бизнес (пайдарпаии такрори амалҳои ба ҳам алоқаманди воҳидҳои сохторӣ ва кормандони алоҳида, ки ба амалисозии вазифаҳои оинномавӣ нигаронида шудаанд);
 марҳилаи муайян кардани хавфҳои коррупсионӣ; нишон додани нуқтаҳои муҳим дар ҳар як раванди таҳлилшуда (зерҷараёнҳо, ки татбиқи онҳо барои содир намудани ҳуқуқвайронкунии коррупсионӣ имкониятҳои объективӣ фароҳам меорад) ва тавсифи умумии имкониятҳои татбиқи хавфҳои коррупсионӣ дар ҳар як нуқтаи муҳим;
 марҳилаи таҳлили хавфҳои коррупсионӣ; тавсифи роҳҳои эҳтимолии содир кардани ҳуқуқвайронкунии коррупсионӣ ва ташаккули рӯйхати мансабҳои кормандони ташкилот, ки метавонанд дар содир намудани ҷинояти коррупсионӣ ҷалб шаванд;
 марҳилаи гурӯҳбандии хавфҳои коррупсионӣ; арзёбии эҳтимолияти татбиқ ва зарари эҳтимолӣ аз ҳар як хавфи коррупсионӣ, гурӯҳбандии хавфҳои коррупсионӣ аз рӯи аҳамият ва муайян кардани афзалиятҳо ҳангоми андешидани чораҳо оиди кам кардани хавфҳои коррупсионӣ;
 марҳилаи таҳияи чораҳо оид ба кам кардани хавфи коррупсионӣ, марҳилаи бақайдгирӣ, ҳамоҳангсозӣ ва тасдиқи натиҷаҳои арзёбии хавфҳои коррупсионӣ;
 марҳилаи бақайдгирӣ, ҳамоҳангсозӣ ва тасдиқи натиҷаҳои арзёбии хавфҳои коррупсионӣ, ташаккул ва барои тасдиқ ба роҳбари ташкилот пешниҳоди хавфҳои ташкилот ва рӯйхати мансабҳои марбут ба хавфҳои коррупсионӣ.
Арзёбии хавфҳои коррупсионӣ дар ташкилот метавонад ба шуъбаи масъули пешгирии коррупсия, коршиносони беруна ва гурӯҳи кории махсус таъсис дода шавад.
Омилҳои коррупсионӣ; усули одии арзёбии аҳамияти хавфҳои коррупсионӣ ба муайян кардани омилҳои тавлидкунандаи коррупсия асос ёфтааст, яъне. оид ба таҳлили мавҷудият ва вазнинии ҳолатҳое, ки эҳтимолияти содир намудани ҷиноятҳои коррупсионӣ зиёд мешаванд. Барои намуна:
- имкони гирифтани яке аз кормандон дар натиҷаи татбиқи нақшаи эҳтимолии коррупсия (механизме, ки мувофиқи сенарияи муайян сохта шудааст, истифодаи мақомот ба мақсадҳои шахсӣ ё ба манфиати шахсони сеюм) назар ба даромади расмии худ, манфиатҳои моддии назаррас;
- соддагардонии нақшаи эҳтимолии коррупсионӣ, алахусус шумораи ками кормандони ташкилот ва контрагентҳои берунӣ, ки иштироки онҳо барои татбиқи нақшаи коррупсионӣ зарур аст;
- паҳншавии нақшаи эҳтимолии фасод, яъне. мавҷудияти маълумот дар бораи истифодаи такрории нақшаи коррупсионӣ дар ташкилотҳое, ки чунин фаъолиятро анҷом медиҳанд;
- набудани ё бесамар будани механизмҳои назорати дохилӣ дар нуқтаи муҳим;
- танзими нокифояи равандҳо дар нуқтаи муҳим.
Бо ёрии низоми холдиҳӣ, дараҷаи ниҳоии зуҳуроти омилҳои тавлидкунандаи коррупсионӣ муайян карда мешавад. Бозгашт ба секунҷаи хавфҳо маълум аст, ки ҳар қадар омилҳои тавлидкунандаи коррупсионӣ раванди фаъолияти ташкилотро ҳамроҳӣ кунанд, ҳамон қадар эҳтимолияти татбиқи хавфи коррупсионӣ баландтар мешавад.


Рафтори коррупсионӣ ҳамчун нишонаи равшани омили тавлидкунандаи коррупсионӣ хидмат мекунад. Коршиносон аломатҳоеро, ки рафтори коррупсионии шахси мансабдорро ҳангоми иҷрои вазифаҳои хатарноки коррупсионӣ тавсиф мекунанд, ба таври возеҳ таҳия мекунанд:
 таъхири беасоси ҳалли масъала аз муҳлати муқарраршуда ҳангоми қабули қарорҳо вобаста ба татбиқи ҳуқуқҳои шаҳрвандон ё шахсони ҳуқуқӣ, ҳалли масъала ба таври фавқулода нисбат ба шахси воқеӣ ё ҳуқуқӣ дар ҳузури шумораи зиёди муроҷиатҳои мунтазам;
 истифодаи ваколатҳои хизматии онҳо ҳангоми ҳалли масъалаҳои шахсии марбут ба қонеъ кардани талаботи моддии мансабдор ё хешовандони ӯ;
 пешниҳоди афзалиятҳое, ки қонун пешбинӣ накардааст (ҳимоятгарии хешутаборӣ) ҳангоми дохил шудан ба хизмати давлатӣ, барои кор дар корпоратсияи давлатӣ;
 додани афзалият ба шахсони воқеӣ, соҳибкорони инфиродӣ, шахсони ҳуқуқӣ ҳангоми пешниҳоди хадамоти давлатӣ, инчунин мусоидат дар амалисозии фаъолияти соҳибкорӣ;
 барои манфиатҳои шахсӣ ё гурӯҳии иттилооте, ки ҳангоми иҷрои вазифаҳои хизматӣ (меҳнатӣ) ба даст оварда шудааст, ки истифодабарии ин маълумот паҳн карда нашавад;
 аз шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ маълумотеро талаб кунанд, ки пешниҳоди онҳо дар қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон пешбинӣ нашудааст.


Эҳтимолият ва оқибатҳои он; эҳтимолияти татбиқи хавфи коррупсионӣ бояд дар ҳолати паст будани ҳама омилҳои тавлидкунандаи коррупсия арзёбӣ карда шавад. Агар ҳадди аққал ду омил мавҷуд бошанд, эҳтимолияти ба амал омадани хавфи коррупсия баланд аст. Арзёбии оқибатҳои эҳтимолӣ қисми таркибии таҳлил ва гурӯҳбандии хавфҳои коррупсионӣ мебошад. Таваҷҷуҳи афзалиятнок ба намудҳои зерини зарари пулӣ дода мешавад:
 зарар ба ҳаёт ва саломатии шаҳрвандон;
 зарар ба амнияти миллӣ;
 зарари моддӣ ба ташкилот (аз ҷумла зарар ё дуздии дороиҳо, афзоиши беасоси хароҷот, хароҷоти судӣ ва ҷаримаҳо, хароҷоти барқарор кардани тартиботи мувофиқ);
 зарари эътиборӣ (масалан, нашрияҳои манфӣ дар ВАО, даъвоҳои шаҳрвандон ва ташкилотҳо).
Барои истифодаи оқилонаи захираҳо, дар асоси натиҷаҳои арзёбии эҳтимолияти татбиқ ва зарари эҳтимолӣ, нуқтаҳои муҳим қайд карда мешаванд, ки дар навбати аввал бояд чораҳои кам кардани хавфҳо татбиқ карда шаванд.
Тадбирҳо барои кам кардани хатари коррупсионӣ; Дар марҳилаи банақшагирии кам кардани хавфҳои коррупсионӣ муҳим аст: таҳияи возеҳи тадбирҳо, муқаррар кардани муҳлатҳои татбиқи онҳо, таъини шахсони масъул, мониторинги натиҷаҳо ва арзёбии самаранокӣ.
Худи чораҳои кам кардани хавфро ба се бахши калон тақсим кардан мумкин аст: азнавташкилдиҳии равандҳои тиҷоратӣ, такмили расмиёти назорат ва фаъолияти иттилоотӣ. Биёед ҳар як бахшро муфассал дида бароем.

Барои расмиёт, амалҳои воқеии кормандон ва ҳамкории сохторҳои сохторӣ бо мақсади татбиқи раванди мушаххаси тиҷоратӣ, ки имконияти содир намудани ҷиноятҳои коррупсионӣ (нуқтаҳои муҳим)-ро пинҳон мекунанд, танзими муфассал, муттаҳид сохтани асосҳо ва меъёрҳои возеҳи қарор сохтан, кам кардани ваколатҳои салоҳияти кормандон, автоматикунонӣ. Дар баъзе ҳолатҳо, шояд тақсимоти функсияҳои воҳидҳои сохторӣ ва дар ҳолати имкон истисно кардани алоқаи шахсии шахсони мансабдор зарур бошад.

Тақвияти назорати дохилӣ аз болои иҷрои вазифаҳои корманд, такмил додани механизмҳои муайян кардани бархӯрди манфиатҳо ва чораҳои санҷиши молиявӣ (масалан, тафтиши дурустӣ ва пуррагии маълумот дар бораи даромад) дараҷаи салоҳияти мансабдореро, ки мансаберо ишѓол мекунад, коҳиш медиҳад рӯйхати мансабҳои хатари аз ҳама калонтарини коррупсия, ки истифодаи видеокамера ва сабти аудио дар ҷойҳое, ки шаҳрвандон ва намояндагони ташкилотҳо қабул мекунанд, сабти боэътимоди ҷинояти эҳтимолиро таъмин мекунанд ва омили боздорандаи психологӣ мебошанд.

Ин бахш тадбирҳои гуногунро дар бар мегирад, ки оид ба гузаронидани корҳои фаҳмондадиҳӣ дар доираи мубориза бо коррупсия, огоҳ кардани кормандон дар бораи оқибатҳо ва масъулият барои ҷиноятҳои коррупсионӣ, гузаронидани вохӯриҳои методӣ, семинарҳо, мизҳои мудаввар, баланд бардоштани тахассуси кормандони масъули пешгирии коррупсия, маҷмӯи чорабиниҳои тарбиявӣ ва таблиѓотӣ инчунин нашри брошюраҳо, ёддоштҳои зидди коррупсионӣ ва ҷойгиркунии иттилоотро дар бар мегирад.