Нигоҳи нав дар бораи самбул, рамзҳои ҷашни Наврӯз

Ҷашни Наврӯз ва таҷлили шукӯҳманди он чун мероси камназири фарҳангӣ баъди Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон мазмуну моҳият, арҷмандии хоса касб намуд. Таъкид ба ёдоварист, ки тавассути талошҳои мутассили фарҳангманишии Президенти муҳтарами Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ба ҷашни Наврӯз чун раҳоварди бузурги миллии фарҳангии дар масири таърих рӯи саҳнаовардаи тоҷикон – дар радифи ҷашн, санаҳои муҳими таърихию фарҳангӣ мақому эътибори хоса пайдо кард. Солҳои истиқлол дар омӯзиши таърихи густариши ҷашни Наврӯз чун хориқаи камназири фарҳангӣ имконоти зиёде рӯи кор омаданд, ин баргузории ҳамоишҳои илмии ҷумҳуриявию байналмилалӣ дар кишвар ва бурун аз он тарҳрезию баргузор шуданд. Дар Тоҷикистон-чун пойгоҳ, меросбари аслӣ доир ба Наврӯз таҳқиқоти нави илмӣ, наврӯзномаҳои бадеӣ, намоишоти театришудаи рангомез рӯи саҳна омаданд. Президенти муҳтарами Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон дар суханронии пурмеҳри хеш дар тантанаҳои наврӯзӣ таъкид ба он доштанд, ки «Омӯзиши ҷашни Наврӯз чун мероси бузурги фарҳангиамон амиқтар сурат гирад ва арзишҳои ҷомеасоз, мардумӣ, омили муҳими суботи ҷомеавии он бар пояи сарчашмаҳо ҷиддитар омӯхта ва манзури ҷаҳониён карда шаванд».
Воқеан бисёр паҳлуҳо, хосатан самбул-рамзҳои табиатсозу ҷомеасоз, созандагию инсонмандии ҷашни Наврӯз бо такя ба гузориши сарчашмаҳои эътиборманди авастоӣ (ҳатто то авестоӣ), мероси дерини бостонӣ дар муқоиса ба гузориши мероси таърихию адабии асрҳои баъдӣ дар шакли муқоисавию татбиқӣ кам таваҷҷуҳ шуда ва ё аз назари пажӯҳишгарон дур мондаанд. Мавзӯи рамзҳо, самбулҳои фалсафию фарҳангӣ, аз ҷумла ҷадвали Наврӯз, моҳу рӯзҳои он кам андар кам таҳқиқи фаннӣ шудаанд.
Инак мақолаи пажӯҳишгари фарҳанги авастоӣ, мероси бостонии мардумони ориёӣ, сарвари маркази байналмилалии илмии Канада «Мероси бостон», нашрияи бонуфузи байналмилалии илмии «Эронзамин» (Монреал), доктор Фарибурз Раҳнамун «Haft seenee the Nowrooz» («Ҳафт сини Наврӯз»), ки ба забони англисӣ нигошта шуда ва дар тарҷумаи нигорандаи ин сатрҳо ба забони тоҷикӣ таҳия шуда, манзури посдорон, меросбарони ин ҷашни фархундапай чун армуғони наврӯзӣ пешкаш мешавад. Умед аст, ки ҷомеа, пажӯҳишгарони тоҷик аз ин навиштаи бисёр муҳим дар шинохти асолати таърихию фарҳангӣ, фалсафаи устувори ҷомеасози Наврӯз нукоти тозае барои хеш кашф хоҳанд намуд.

Канада

Бале, шумо онро дуруст хондед, ин син (табақча) на алифбоии син мебошад, ки пайдоиши охирину аҷиб дорад. Агар шумо ба ягон мизи анъанавии ҷашнии Наврӯз таваҷҷуҳ зоҳир карда бошед ё ҳатто барои ин мизе, ки аз ҷониби соҳибкорони ғарбӣ барои дархости муштариёну меросбарони ин ҷашни асили форсизабонон сохта шудааст, шумо дар он миз баъзе тухмҳои ранга, анор, моҳии зинда дар коса, оина барои номбар кардани онҳо танҳо якчанд чизи аёнро номбар кунед. Ҳеҷ яке аз номҳои онҳо бо алифбою ҳарфи син (sin) сар намешавад. Ба онҳо монанд чизҳои зиёди дигар низ ҳастанд. Пас, агар ин ашё аз ҳарфи "с" сар нашавад, чаро онҳо дар он ҷо ҳастанд? Оё онҳо набояд ҳафт ашё бошанд, ки аз ҳарфи "с" сар кунанд? Фарҳанги эрониён-тоҷикон як фарҳанги хеле мураккабу қадимӣ аст ва онҳо бо меъёрҳои баланд ва завқи хуби худ шинохта шудаанд. Онҳо дӯст медоранд, ки ҷамъомади муҳимтаринашон ҷашнвора бошад, на камнур бо ҳафт зарфи хурд бо ашёи кунди кунд Санҷид, Сумоқ ва Суманак, ки дар ниҳоят бояд рӯи дастархон гузошта шаванд.
Онҳо бой ё камбағалро дӯст медоранд, ки дастархони рангорангро созанд, то меҳмонашон аз он хӯрок бихӯрад ва онҳо дастархонро пурра мекунанд. Гузашта аз ин, гузаштагони мо мардони оқил номида мешуданд, зиёда аз 2000 сол пеш аз Галилео онҳо медонистанд, ки Замин маркази Коинот нест. Ҳамин тавр, бешубҳа онҳо як паёми хеле пурмазмуне доштанд, ки тавассути ҷадвали Наврӯз, ки онҳо паҳн кардаанд, гузаранд. Дар ин маврид дар Тоҷикистону Афғонистон, онҳо мизи худро бо ҳафт намуди мева ё меваи хушк тартиб медиҳанд, бе назардошти алифбо-ҳарфи "с". Онҳо онро «Ҳафт мева» меноманд. Мо инчунин дар таърих хонда будем, ки одамон ҳафт намуди ғалладонаро ҳамчун рамзи Наврӯз сабзонида буданд. Дар байни нақшҳои барҷастаи (барельеф) Тахти Ҷамшед (Пресиполис) мо намояндагони миллатҳои гуногунро дар гурӯҳҳои ҳафтнафарӣ мебинем, ки барои Шоҳи шоҳон туҳфаҳо мебаранд.
Дар замонҳои қадим онҳо ҷадвали боҳашаматро бо гузоштани ҳафт табақча (ҳафт син) дар миз гузоштанд ва дар онҳо ашёи сершумореро, ки баъзеи дигарашон рамзӣ буданд, сарфи назар аз тарзи навиштани номҳо, ҷойгир карданд. Он чизе, ки дар ҳамаи инҳо маъмул аст, ин рақами Ҳафт аст, бинобар ин рамзи воқеии ҷадвали ҳозираи Рӯз рақами Ҳафт аст ва он Ҳафт қонуни абадии табиатро ифода мекунад, ки аз табиат гирифта шудааст ва дар Готаҳои Зардушт зикр шудааст. Баъдтар он бояд барои наҷот ёфтан аз наслкушии фарҳангӣ ниқобпӯш карда шавад ва хушбахтона чунин кардааст. Пас, биёед ҳоло онро эҳё кунем.
Дар ҳақиқат Аша, ки аз ҷониби Зеҳни нек ба даст омадааст, ҳеҷ гоҳ дар байни хирадмандон ва тамоми махлуқот бо он маълум набуд, Қоидаҳои хубе тартиб диҳед ва ҳаргиз афзоиши адолатро кам накунед моро ба сӯи комил раҳнамун кунед (Зардушт - Готҳо –Ясно 28.3 (FR). Ва онҳое, ки одиланд, бо корҳои нек ва истифодаи ақли оқил шинохта шудаанд . Дар мувофиқа бо ҳикмат дар офариниш ҳадафи онҳо ба даст оварда шудааст. Ҳатман хушбахтӣ подош, дониш ва шинохтани онҳо ҳамчун одилон, содиқон ва шоёни таърифанд ( Зардушт - Готҳо - Ясно ҲА 28.10 (ФР) .
Баъдтар ин оятҳои инсонманд барои роҳнамоӣ кардани роҳи ҳаёт конунӣ шуданд ва ҳама пайравӣ карданд, ки чунинанд: 1.Ақли хуб - Бо ақли хуби худ барои пурсидан ва омӯхтанӣ. 2. Ҳақиқати ниҳоӣ- қонунҳои табиат- дониш дар табиат -онҳоро барои таҳия. 3. Қоидаҳои хуб -қонунҳои хуб- маҳсулоти хуб . 4 . Хоҳиши қонунӣ- адолат, ки роҳро ба сӯи 5 мебарад.5. Камолот - рӯҳӣ, ҷисмонӣ ва рӯҳонӣ мекушояд. 6.Ҷовидонӣ мешавад . (а) Дар марг барои кори хуби шумо барои наслҳо ба хотир оварда мешавад. (б) Дар ҳаёт бо гум кардани тарси марг - натиҷагирии ваҳдат . 7- Офаридгори ҳикмат - Худ аз ХУД = Худ он = омадан. Барои фаҳмидани Худо тавассути Худшиносӣ. 1-Ваҳу Мана - Баҳман .2- Аша Ваҳиста –ӯрдибихишт. 3-Хш атра Вария-Шаҳривар. 4- Спанта Армаити – Еспанд. 5- Хурватата - Хурдад . 6-Амеретата –Амурдод(мурдод). 7- Аҳура Мазда-Худо. Ҷадвали бостонии Наврӯз аз Ҳафтоӣ - Ҳафт син иборат буд ва барои ифода кардани ҳафт қонуни ҷовидонаи табиат, ба табақчаҳо ашёи бешумор мегузоштанд, ҳатто ҷорӯби каме мегузоштанд. Паём дар Ҳафт буд, на дар ҷузъҳо.
Хулоса, гуфтан мумкин аст, то даме, ки шумораи ҳафт ифода карда шудааст, ҳадаф иҷро карда мешавад.
Оре, вале вақте ки шумо ба ҳар яки ҳафт ашё маънои сатҳӣ доданро оғоз мекунед. Ин бо Ҳафт син (с) рӯй дод, ки мо робитаро бо арзишҳои олии зиндагӣ, Ҳафт қонуни абадӣ, ки аз табиат сарчашма гирифтаем, гум кардем ва ба ҷои он дар бораи арзишҳои оддии ҳар як банди ба монанди он шурӯъ кардем. Сирко- ман турш ҳастам, аммо ман як консерванти хуб ҳастам, ман рамзи ҳифзро дорам. Ман сумоқ ҳастам, ба таври худ экзотикӣ, ман кабобҳои шуморо таъми ҷаззоб медиҳам, ман рамзи мазза. Ман Сир- сирпиёз ,ман фишори хунро паст мекунам, ман сулфат медиҳам ва Ман рамзи сулҳ ҳастам. Ман Санҷид - меваи бесамари дарахти сурб ҳастам. Ман меваи дарахте ҳастам, ки тобистон соя мебахшад. Ман рамзи паноҳгоҳ ва амниятро, ки ҳангоми истироҳат ба шумо лозим аст, нишон медиҳам. Ҳамин тавр, ҳоло дар ҷаҳони озод, биёед таваҷҷуҳро ба намояндагии воқеии Ҳафт ҷалб намоем, аз рамзҳои сатҳии ниқобпӯш халос шавем, ҷадвали боҳашамат бо Ҳафт ҷевони калон барпо намоем ва дар онҳо ҳама чизҳои дӯстдоштаатонро гузорем, ва ба худ ваъда диҳед, ки бо ақли неки худ барои омӯхтан аз табиат, тавлиди маҳсулоти хуб ва аъмоли нек ва кӯмак ба эҷоди як ҷомеаи адолатпарварӣ ва ноил шудан ба камолот дар касби худ, на барои ҷамъ кардани сарват, балки барои зиндагии хушбахтона ва Амурдод - ҷовид, боқӣ гузоштани меросе, ки оилаи шумо аз он фахр хоҳад кард ва шуморо ёд хоҳад кард.
Якчанд қадамро пеш гиред ва коре кунед, ки ҷомеаи шумо, кишвари шумо ва ҷаҳон аз он барои шумо фахр кунад ва шуморо наслҳо ба ёд орад. Дар ин раванд, шумо худтанзимкуниро ба даст меоред. Исои Масеҳ қабулкунандаи се қонуни аввалини Ҳакимон буд, ки барои истироҳат кардан Исо озмуда шуд (Матто 4) ӯ бо рангҳои баланд гузашт ва дар охир гуфт: "Ман ва Падар як ҳастем" (Юҳанно 10). Мутаассифона, ӯро барои куфр сангборон карданд ва ба салиби фарҳангӣ супурданд. Фарҳанг, ки боварӣ дошт, ки Худо танҳо бо як шахс гап мезанад ва он шахсро ба ҳайси роҳ таъин кардааст. Фарҳанг, ки қасдан Тахти Ҷамшедро (Персеполис) ба таври рамзӣ хароб кардааст, на дар ғазаби мост. Ин аст паёми шакли Ҷадвали Наврӯзи оламафрӯз, ки 3759 сол пеш рӯи кор омада , онро бояд ба мардумони олам паҳну муаррафӣ кард.