Энергиясарфакунӣ ва истифодаи босамари энергия дар Тоҷикистон

Бояд қайд намуд, ки дар ҷумҳурӣ қариб ҳаррӯз ба истифода додани корхонаҳои истеҳсолии соҳаҳои гуногун ва зиёдшавии сохтмони хонаҳои истиқоматӣ ба чашм мерасанд. Дар навбати худ, ин ба баланд бардоштани сатҳи зиндагии мардум мусоидат менамояд.
Дар маҷмӯъ, талабот ба намудҳои гуногуни энергия ва дар навбати аввал неруи барқ бе майлон зиёд мегардад. Дар чунин вазъият масъалаҳои самаранок ва сарфаҷӯёна истифода бурдани бахусус, неруи барқ ва гармӣ аҳамияти муҳим пайдо менамояд.
Яке аз сабабҳои муҳимияти масъалаи мазкур дар Тоҷикистон, дар давраи тирамоҳу зимистон, ин вобастагии фаъолияти системаи электроэнергетикӣ аз захираҳои мавҷудаи об ва набудани неругоҳи базавӣ мебошад.
Аз ин лиҳоз, ҳамасола вобаста ба вазъи мавҷудаи захираҳои об дар кишвар, дар мавсими тирамоҳу зимистон норасоии таъминоти неруи барқ ва гармӣ мушоҳида мешавад.
Қайд кардан ба маврид аст, ки зиёда аз 98 фоизи неруи барқ дар ҷумҳурӣ тавассути неругоҳҳои барқи обӣ истеҳсол мешавад.
Вобаста ба ин, махсусан, дар давраи тирамоҳу зимистон ҳар як корхонаву муассиса новобаста аз шакли моликияташон ва аҳолӣ бояд ба сарфаи энергия аҳамияти ҷиддӣ диҳанд.
Яке аз нишондиҳандаҳои асосии самаранок ва сарфаҷӯёна истифодабарии неруи барқ ин дарачаи талафоти неруи барқ дар шабакахои барқӣ мебошад. Ҳамасола аз ҷониби корхонаҳои тобеи ШСХК «Барқи Тоҷик» нақша-чорабиниҳои техникию ташкилӣ ва чорабини бо мукаммалкунии системаи ҳисоб тартиб дода мешавад ва қисми зиёди онҳо амалӣ карда мешаванд. Инчунин, барои таъмин намудани талаботи муштариён ба неруи барқ зеристгоҳҳои барқӣ ва хатҳои интиқоли барқ сохта мешаванд. Бояд зеристгоҳҳои барқӣ ва хатҳои интиқоли барқ самаранок истифода бурда шаванд. Аммо ин кифоя нест.
Захираи зиёди энергиясарфакунӣ ва ҳам захираҳои иқтисодии дохилӣ дар оқилона ва самаранок истифодабарии неруи барқу гармӣ аз ҷониби корхонаю муассиса ва аҳолӣ мебошад.
Энергиясарфакунӣ ин пайдарпаии амалҳоест, ки дар он натиҷаи самарабахшро дар самти сарфаи молиявӣ, коҳиш додани талафоти энергия дар ҷараёни истеҳсол, интиқол ва истифодаи энергия ва афзоиши иқтидори энергетикӣ ба даст овардан мумкин аст. Барои ин амалҳои зерин гузаронида мешаванд: баҳисобгирӣ, назорат, аудити энергетикӣ, сарфаи энергия.
Марҳилаи якуми энергиясарфакунӣ баҳисобгирӣ мебошад. Ҷорӣ намудани дастгоҳҳои ҳисобкунак имкон медиҳад, ки дар бораи истифодаи воқеии неруи барқ ва гармӣ маълумоти боэътимод ба даст оварда шавад.
Баҳисобгирии энергия на танҳо маълумоти муфидро дар бораи истеъмоли воқеии энергия аз ҷониби категорияҳои гуногуни истифодабарандагон медиҳад, балки дар ёфтани манбаъҳои талафоти эҳтимолӣ низ мусоидат мекунад.
Насб намудани дастгоҳҳои ҳисобкунакҳои сарфи неруи барқ ва гармӣ дар иншооти гуногун истифодаи системаҳои идоракунӣ ва дастрасии фосилавиро ба иттилооте, ки тавассути ҳисобкунакҳо дар бораи масрафи энергия сабт шудаанд, тақозо мекунад.
Ин бартариҳои ошкоро ва имкониятҳои иловагиро фароҳам меорад: назорати онлайнии захираҳои истифодашудаи энергетикӣ, таҳияи ҳисоботҳо барои ташкилотҳои таъминкунанда бо энергия, назорати ҳолати техникии ҳисобкунакҳо. Вобаста ба ин системаҳои идоракунӣ навро бояд истифода намуд, ки қобилияти интиқоли маълумотро дар форматҳои рақамӣ ва овозӣ дошта бошанд. Танҳо пас аз ташкили дурусти баҳисобгирӣ ва назорати захираҳои энергетикӣ, оғоз намудани аудити энергетикӣ ва таҳияи тадбирҳои сарфаи энергия ба мақсад мувофиқ аст.
Дар доираи аудити энергетикӣ тавозуни истифодаи энергия, манбаъҳои талафоти барзиёд муайян карда мешаванд, ки дар асоси он нақшаи чорабиниҳо оид ба сарфаи энергия тартиб дода мешавад. Рушди онҳо ба назар гирифта, ҷолибияти сармоягузорӣ, давраҳои пардохт ва арзиши онҳо муайян карда мешавад.
Дар ин радиф, мехоҳам оид ба роҳҳои энергиясарфакунӣ дар хонаҳои истиқоматӣ қайд намоям.
Дар бораи захираҳои энергиясарфакунии бинои истиқоматӣ сухан ронда, мо захираҳои энергияи гармӣ ва барқиро дар назар дорем, ки пардохти истифодаи онҳо маблағи хеле зиёд аст.
Аз куҷо сар кардан лозим аст?
Барои муайян кардани он, ки чи гуна сарфа кардан мумкин аст ва ҳамзамон чи гуна самараро ба даст овардан мумкин аст, муайян кардан лозим аст, ки чи қадар энергия ба бинои истиқоматӣ воқеан ворид мешавад ва чи гуна сарф мешавад. Барои ин, аудити энергетикӣ ё омӯзиши ҳамаҷонибаи истифоаи энергияи гармӣ ва барқ дар хона, муайян кардани имконияти оптимизатсияи истифодаи он лозим мешавад.
Сарфаи неруи барқ дар бинои истиқоматӣ имрӯз як мавзӯи хеле мувофиқ аст ва онҳое, ки чи гуна сарфакориро хеле возеҳ омӯхтаанд, мефаҳманд, ки ин зарур аст.
Пеш аз он ки дар бораи энергиясарфакунӣ гап занем, биёед бубинем, ки чи тавр неруи барқ дар хонаи истиқоматӣ истифода мешавад.
Рақамҳо тақрибан гирифта шудааст:
Таҷҳизоти барқӣ Ватт Чанд соат дар як руз истифода карда мешавад Истифодабарӣ дар як моҳ, кВт.с Хароҷот дар як моҳ, сомонӣ (23 дирам барои 1 кВт.с)
6 чароғ, 100 ватт ҳаркадомаш 600 10 180 41,4
Чойники электрикӣ 1500 1 45 10,4
Компютер 200 10 60 13,8
Дарзмол 1500 0,5 22,5 5,2
Телевизор 100 10 30 6,9
Яхдон 250 24 180 41,4
Мошинаи ҷомашӯи 300 1 9 2,1
Чангкашак 700 0,5 10,5 2,4
Кондитсионер 1500 4 180 41,4
Миксер 450 0,3 4 0,9
Тафдон 1000 0,5 15 3,45
Ҳамагӣ: 736 169,35

Агар мо ҳамин миқдор неруи барқи дар хонаи истиқоматӣ истифодамешударо сарфаҷӯёна истифода барем, ба чунин натиҷа ноил мешавем:
• чароғҳои тафсон бояд бо чароғҳои каммасраф иваз карда шаванд. Масалан ба ҷои 6 чароғи тафсон 6 чароғи каммасрафи 20 ватта истифода мекунем. Онгоҳ мо дар як моҳ 144 кВт.с энергия сарфа менамоем. Яъне 5 маротиба камтар аст. Агар ниёз ба рӯшноии умумӣ набошад, беҳтар аст аз лампаҳои маҳаллӣ истифода баред. Ҳангоми аз ҳуҷра баромадан хомӯш кардани чароғро ба қоида табдил додан лозим аст;
• агар шумо телевизор, маркази мусиқиро муддати дароз дар ҳолати интизорӣ истифода баред, онҳо метавонанд дар як соат то 10 вт энергияро истифода баранд. Дар ҳолати саривақт хомӯш кардан шумо метавонед 42 кВт.с энергияро дар як моҳ сарфа намоед.
• яхдонро дар назди плитаи газ ё радиатори гармидиҳанда гузоштан шарт нест. Ин боиси зиёд шудани энергия дар 20-30% мегардад. Дар ҳолати саривақт тоза накардани сармодони яхдон ба истифодаи зиёди неруи барқ оварда мерасонад. Инчунин, ба яхдон хӯроки гарм нагузоред. Яхдонро мунтазам об кунед.
• Кондитсионер бояд бо термостат муҷаҳҳаз бошад ва ҳангоми ба сатҳи зарурӣ расидани ҳарорати хона хомӯш карда шавад.
• Чангкашакро бо иқтидори миёна ё кам истифода баред. Ҳангоми дар вақташ холӣ накардани ғунҷоиши партови чангкашак истифодаи неруи барқ ба 40 фоиз зиёд мешавад.
• Ҳангоми истифодаи мошини ҷомашӯи миқдори дар паспорт нишондода бояд риоя карда шавад. Риоя накардани аз меъёр зиёди миқдори об ва либос ба аз 15 то 30 фоиз зиёд истифодаи неруи барқ оварда мерасонад.
• Ҳангоми дар тафдон пухтани хӯрок агар пеш аз пухтани хӯрок, масалан 10 дақиқа пеш тафдонро хомӯш намоед, шумо метавонед то 15 фоиз энергияро сарфа намоед.
• Ҳангоми истифодаи чойнаки электрикӣ розӣ шавед, ки чойники пурраро ба ҷӯшон овардан дар як рӯз якчанд маротиба барои омода кардани ду пиёла нӯшокӣ хеле гарон аст. Бинобар ин, бояд ба миқдори лозима дар чойнаки электрикӣ обро ҷӯшонем, ки ин ба сарфаи энергия мусоидат мекунад.
Ҳангоми риояи ақаллан чунин роҳҳои энергиясарфакунӣ мо метавонем то 220 кВт.с дар як моҳ неруи барқро сарфа намоем.
Усули дигари самарабахши сарфаи нерӯи барқ истифодаи таҷҳизоти каммасраф мебошад. Ҳангоми харидани таҷҳизоти нави рӯзгор, шумо бояд акнун ба асбобҳое, ки камтар масрафи неруи барқ доранд, афзалият диҳед.
Пӯшида нест, ки дар ҷумҳурии мо қисми зиёди фонди манзил дар давраи Иттиҳоди Шӯравӣ сохта шуда буд. Он замонҳо энергияи гармӣ арзон буд ва масъалаи сарфаи он чандон шадид набуд. Дар натиҷа, аксари лоиҳаҳои стандартии биноҳои истиқоматӣ бидуни ба назар гирифтани талафоти гармӣ таҳия шуданд. Ба ибораи дигар, дастгоҳҳои гармидиҳӣ на танҳо дохили хона, балки деворҳоро низ гарм мекунанд, ки онҳо барандаи гармӣ ва унсури гармидиҳандаи фазои атрофи хона мебошанд.
Дар марҳилаи аввал мо бояд ба таҷдиди шабакаҳои дохилии гармидиҳӣ ва иваз кардани онҳо шурӯъ кунем. Шабакаи таъминоти оби гарм низ бояд иваз карда шавад. Бе ин тадбирҳо насби дастгоҳҳои ҳисобкунӣ, ки ҷузъи навбатии барномаи сарфаи захираҳои гармии бинои истиқоматӣ мебошанд, ғайриимкон аст.
Пеш аз ҳама, бояд таҷҳизоти мавҷударо бо таҷҳизоти нав, каммасраф ва ё навсозӣ иваз кардан лозим аст. Ҳатто насби одии термомизаторҳо, ки барои танзими ҳарорати оби шабака пешбинӣ шудаанд, метавонад арзиши интиқоли оби гармро 40% кам кунад.
Дар асл, бисёр имконоти изолятсия мавҷуданд, аммо мо содатаринро қайд мекунем:
• бастани холигии дару тирезаҳо;
• насби тирезаҳои муосири чӯбӣ ё пластикӣ бо тирезаҳои сершумори дукарата.
• насби дари дуввуми даромадгоҳ;
• радиаторҳои оҳанӣ бояд бо алюминий иваз карда шаванд. Ин интиқоли гармиро то 50% зиёд мекунад;
• агар шумо лоджия ё балконро оинабандӣ намоед, он гоҳ гармидиҳӣ ба хона иловагӣ мегардад.
Бояд қайд намуд, ки дар як хонаи одӣ, ки дар бинои истиқоматӣ ҷойгир аст, истифодаи энергияи гармӣ ва барқӣ ба ҳам пайванди ногусастанӣ дорад. Дар фасли зимистон, ҳангоми боду ҳавои сарди устувор, шумо бояд гармкунакҳои барқиро истифода баред, ва дар тобистон, баръакс, кондитсионерҳоро даргиронед.
Ғайр аз ин, ҳарорати аз ҳад баланд дар манзил дар тобистон ба зиёд шудани давраи кории яхдонҳо оварда мерасонад. Ҳамаи ин, ба афзоиши миқдори истифодаи неруи барқ мусоидат мекунад ва ба хулосае омадан мумкин аст, ки баланд шудани сатҳи изолятсияи манзил ба афзоиши инерсияи ҳароратии он оварда мерасонад ва хароҷотро ҳам барои гармидиҳӣ ва ҳам барои неруи барқ кам мекунад.
Ҳама медонанд, ки бо роҳи насб кардани ҳисобкунаки энергияи гармӣ арзиши гармидиҳии манзилро коҳиш додан мумкин аст. Дар ҳақиқат, шумо метавонед гармиро хомӯш кунед, ба кор равед ва танҳо баргардед, то сатҳи гармидиҳии дастгоҳҳои гармидиҳиро баланд бардоред. Ва ин як роҳи дигари сарфаи захираҳои энергетикӣ мебошад.
Аммо насби ҳисобкунакҳои инфиродии гармидиҳӣ нав оғоз ёфта, паҳн нашудааст. Дар аксари ҳолатҳо, ин ҳисобкунак дар болои гармии бино насб карда мешавад ва сарфи умумии энергияи гармиро барои гарм кардани хона сарф мекунад. Сокинон хароҷоти гармидиҳиро мутаносибан ба масоҳати манзили истиқоматиашон пардохт мекунанд.
Барои он ки низоми пардохт барои гармидиҳӣ ҳангоми насб кардани ҳисобкунаки умумии энергияи гармӣ одилона бошад, бояд давра ба давра, ҳадди аққал соле як маротиба санҷиши мутобиқати системаи гармидиҳӣ ба лоиҳа гузаронида шавад.
Агар тамоми чораҳои изолятсияи квартира дуруст ва пурра иҷро шаванд, имконпазир аст, ки инерсияи баланди ҳароратии квартира бомуваффақият истифода бурда шавад.
Дар охир, бояд қайд намоям, ки агар ҳар рӯз одатҳо ва рафтори худро нисбат ба истифодаи энергия тағйир диҳем, он гоҳ талаботро ба энергия хеле кам кардан мумкин аст.