Нишасти бошукўҳи илмӣ оид ба «Нақши китоби «Тоҷикон»

Ҷумъаи гузашта, 20 август дар толори Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон конференсияи ҷумҳуриявии илмӣ-назариявӣ дар мавзӯи «Нақши китоби «Тоҷикон»-и Бобоҷон Ғафуров дар шинохти асолати миллӣ» баргузор шуд.
Ин нишасти илмӣ бо ташаббуси Дастгоҳи Кумитаи иҷроияи марказии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон ва Ташкилоти ҷамъиятии ҷавонон «Созандагони Ватан» бахшида ба 30-солагии Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо иштироки доираи васеи олимону донишмандон ва коршиносон созмондиҳӣ гардид.
Конференсия бахши поёнӣ ва ба ҳукме, ҷамъбасти маҳфил-озмуни ҷумҳуриявие буд, ки таҳти ҳамин унвон дар кишвар доир шуд. Як рўз пеш аз ин дар Академияи идоракунии давлатии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон даври чоруми озмуни «Нақши китоби «Тоҷикон»-и Бобоҷон Ғафуров дар шинохти асолати миллӣ» баргузор ва ғолибонро муайян карда, иштирокчиёни ғолиб ҳам ба ин конференсия даъват шуда нд.
Дар маҳфил-озмуни номбурда донишҷӯёни мактабҳои олӣ ва хонандагони синфҳои 10-11 муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ иштирок ва маҳорату дониши худро ба ҳакамон нишон доданд.
Тавре дар оғози конференсия зикр гардид, он ҷиҳати дастгирии ҳамаҷониба аз иқдоми беназири Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси муаззами Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар самти тақдими китоби «Тоҷикон» ба ҳар як оилаи мамлакат доир шуд.
Қабл аз оғози чорабинӣ роҳбарияти ҲХДТ, Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ва иштирокчиёни маҳфил-озмуни ҷумҳуриявӣ аз оромгоҳи академик Бобоҷон Ғафуров воқеъ дар маҳаллаи Лучоби шаҳри Душанбе боздид намуд, пас аз бозгашт барпояи мучассамаи аллома Бобоҷон Ғафуров, дар боғчаи назди даромадгоҳи АМИТ, гулчанбар гузоштанд.
Конференсияи ҷумҳуриявии илмӣ - назариявиро муовини якуми Раиси ҲХДТ Абдуҷаббор Азизӣ оғоз бахшида, зикр кард, ки арзиши илмии ин асари бунёдӣ бениҳоят бузург аст ва Бобоҷон Ғафуров бо заҳмати чандинсолаи худ имконе фароҳам овард, ки мо ва мардуми ҷаҳон бо саҳифаҳои таърихи рангини миллатамон ошно шавем. Итминон дорам, чопи ин шоҳасар ва дастраси тамоми мардуми кишвар гардонидани он ба вусъати эҳсоси ватандӯстиву ифтихори миллӣ ва болоравии сатҳи маърифатнокии ҷомеаи мо ҳамаҷониба мусоидат хоҳад кард.
— Пешвои муаззами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, - гуфт ў, - борҳо таъкид намудаанд, ки мо миллати фарҳангӣ, тамаддунсоз ва аз насли ориёӣ буда, бояд ба таърихи гузаштаамон ҳарчи бештар рӯ оварем ва дар қалби фарзандонамон меҳри китобхонӣ ва ҷустуҷӯи илму донишро ҷой кунем. Ҳифз ва рушди фарҳанги миллӣ аз муҳимтарин вазифаҳои мо дар замони муосир ба ҳисоб меравад.
Дар ҳаќиќат, Пешвои миллат ва Роҳбари давлатамон зимни суханронии хеш ба ифтихори 100-солагии Бобоҷон Ғафуров ҳам ( ки соли 2008 бо тантана ҷашн гирифтем), таъкид карданд, ки аз миёни ходимони давлатӣ ва арбобони илми тоҷик хидматҳои ин донишманд дар баробари муайян ва собит намудани мақому манзалати таърихиву дастовардҳои арзишманди давлатдории тоҷикон дар тарғиби илму фарҳанги Машриқзамин дар арсаи ҷаҳонӣ бештару бузургтар аст. Ӯ тамоми ҳаёти худро сарфи таҳқиқу омӯзиши таърихи давлатдории миллати куҳанбунёди тоҷик намуда, дар тӯли фаъолияти пурбаракати хеш нафақат таърихи комили тоҷиконро ба вуҷуд овард, балки дар таҳқиқи таърихи бисёр халқҳои Машриқзамин низ саҳми арзанда гузошт. Академик Бобоҷон Ғафуров дар китоби «Тоҷикон» таърихи қадимтарин, қадим ва асримиёнагии халқи тоҷик, таърихи илму адабиёт, санъати меъморӣ ва афкори динии халқи тоҷикро дар маҷрои ягонаи таърихи умумибашарӣ ва аз назари илми академӣ таҳқиқ кардааст.
А. Азизӣ изҳори итминон кард, ки дар доираи тадбирҳои давлатии ҷашни Истиќлол ба дасти аҳли ҳар як оилаи сокини кишвар расидани китоби «Тоҷикон» боз як иќдоми ватандўстонаи Пешвои миллат буда, ва конференсияи мазкур низ андар шинохти ин китоб наќши муҳим хоҳад дошт.
Лозим ба зикр аст, ки дар даври сеюми маҳфил-озмуни ҷумҳуриявӣ таҳти унвони «Нақши китоби «Тоҷикон»-и Бобоҷон Ғафуров дар шинохти асолати миллӣ” дар шаҳру вилоятҳо ва ноҳияҳои тобеи марказ 400 нафар иштирок намуда, аз миёни онҳо 48 нафар ба даври ҷумҳуриявӣ роҳхат гирифтанд. Дар ин давр донишҷӯён дар маҳфил-озмуни мазкур эссе ва хонандагони мактабу литсейҳо ба ҳакамон нақли хаттӣ пешниҳод намуданд. Рафти озмун шукўҳи дониши васеъ ва густурдаи иштирокчиён дар ин мавзўъро ба намоиш гузошт.
Ҳадаф аз баргузории ин маҳфил, тавре гуфта шуд, тарбия намудани ҷавонон дар рӯҳияи ифтихори ватандорӣ ва ҳифзи марзу буми кишвар дар замони пур аз ихтилофҳоии сиёсии даврони муосир, бо дарназардошти риояи анъанаҳои миллӣ ҷиҳати омўзиши таъриху осори гузаштагон, таблиғи ғояҳои ифтихори миллӣ, ватанпарастии ҷавонон, дастгириву ҳавасмандгардонии ҷавонон ба андӯхтани илму дониш, ҳифзи ҳувияти миллӣ, арзишҳои волои миллати куҳанбунёди тоҷик, баланд бардоштани сатҳи маънавии ҷавонон, бедор намудани ҳисси худшиносии миллӣ, таблиғи дастовардҳои миллӣ, мустаҳкам намудани пояҳои Истиқлоли давлатӣ, ваҳдати миллӣ, пешгирӣ аз ҷараёнҳои гаравиши ҷавонон ба ҳизбу ҳаракатҳои ифротӣ, роҳ надодан ба зиёдаравию хурофотпарастӣ ва парвариши инсони комил мебошад.
Мушовири бахши Ёрдамчии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба масъалаҳои рушди иҷтимоӣ ва робита бо ҷомеа Нурулло Оқилзода дар оғози сухан дар конференсия аз номи Дастгоҳи иҷроияи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамаи аҳли нишастро ба ифтихори ҷашни бузурги миллӣ – 30-солагии Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон табрик намуда, баргузории чунин як нишасти илмиро дар остонаи ҷашни бузург рамзӣ донист.
Ў афзуд, ки бо мақсади омӯзиши амиқи таърихи пурифтихори халқи тоҷик шоҳасари Бобоҷон Ғафуров китоби “Тоҷикон” аз ҳисоби Фонди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон чоп шуда ва то ҷашни 30 – солагии Истиқлоли давлатӣ аз номи Роҳбари давлат ба ҳар як оилаи кишвар туҳфа мешавад. Бо мақсади баланд бардоштани ҳисси худогоҳӣ ва худшиносии миллӣ дар ин замина Амри Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон 6 феврали соли 2020 таҳти рақами АП-1347 ба тасвиб расидааст, ки барои амалӣ шудани ин иќдоми хайр замина фароҳам кард.

«Тоҷикон» аввалин тадқиқоти мукаммалу пурра оид ба таърихи миллати мо буда, муаллифи он бо нашри маҳсули заҳмати беш аз сисолаи худ саҳми арзандаи ниёгони моро дар таърих ва тамаддуни башарӣ ба ҷаҳониён собит кардааст. Ин асар дар ҳақиқат монанди шуълае буд, ки ба саҳифаҳои торику фаромӯшгаштаи таърихи миллати тоҷик равшанӣ андохта, падидаҳои худшиносӣ, ифтихори миллӣ ва ҳофизаи таърихии мардумро бедор намуд ва ба фарзандони бедордилу фидоӣ рӯҳи тоза бахшид.
Ў гуфт: - Таќсими ин шоҳасари аллома Бобоҷон Ғафуров аз аҳолии минтаќаҳои дурдусти кўхистон оғоз гардида, ҳамакнун дар шаҳру ноҳияҳои вилояти Суғд идома меёбад.
— Хурсандибахш аст, ки бо ташаббуси Дастгоҳи Кумитаи Иҷроияи Марказии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон маҳфил-озмуни “Нақши китоби “Тоҷикон”-и Бобоҷон Ғафуров дар шинохти асолати миллӣ” дар 4 давр баргузор гардида, ҷамъбаст шуд ва 48 иштирокчӣ ба даври ҷумҳуриявӣ роҳхат гирифтанд, — ёдовар шуд Н.Оқилзода.
Дар идомаи нишаст Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Фарҳод Раҳимӣ баромад намуда, пас аз сухани табрик таъкид кард, ки «Бобоҷон Ғафуров фарзанди маҳбуби Ватан ва халқи худ аст ва бо итминони комил изҳор медорем, ки номи некаш то абад дар хотири наслҳои миллати куҳанбунёд, фарҳангӣ ва тамаддунсози тоҷик зинда хоҳад монд.
Мавсуф бо ёдоварӣ аз он ки Б. Ғафуров аз муассисони Академияи илмҳои Тоҷикистон аст, афзуд: - Соли 1951 ин муассисаи илмӣ бар асоси филиали АИ СССР дар Душанбе маҳз бо саъю талоши ин донишманди бузурги тоҷик таъсис ва ба кор оғоз кард.
Мавсуф дар ҷойе аз суханронии хеш аз ин гуфтаи муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон низ ёдовар шуд, ки гуфтаанд: Китоби «Тоҷикон» шиносномаи миллати тоҷик ва ҳар тоҷикистонӣ аст.

Дар конференсия дар мавзӯи “Академик Бобоҷон Ғафуров ва ташаккули мактаби илмии таърихшиносии тоҷик” - директори Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А.Дониши АМИТ, профессор Каримзода Насрулло Убайдулло, дар мавзӯи “Нақши “Тоҷикон”-и Бобоҷон Ғафуров дар тарбияи худшиносии миллӣ” - узви вобастаи АМИТ, профессор Ҳайдаршо Пирумшоев, доктори илмҳои таърих, профессор Намоз Ҳотамов доир ба “Инъикоси масъалаи забти Осиёи Миёна аз тарафи арабҳо дар китоби “Тоҷикон”, дар мавзӯи “Саҳми Бобоҷон Ғафуров дар рушди таъриху фарҳанги миллӣ” – номзади илмҳои таърих Абдулло Ғафуров маърўзаҳо карданд.
Аз ҷумла Н. Ҳотамов бо ишора ба вазъияти бесуботи Афғонистони ҳамсоя ёдовар шуд, ки мавзўи суханрониаш дар конференсия беҳуда интихоб нашудааст. Зеро солҳои 90-уми асри гузашта даврае буд, ки баъзе аз гурўҳҳо сухан кардан дар ин мавзўъро манъ карда, омўзиши онро ҳатто аз барномаҳои таълимӣ берун карданд. Ин кор баъдҳо таъсири манфии худро ба раванди омўзиши таърих ва сатҳи огоҳии ҷавонон гузошт.
Донишманд ба ин нукта ҳам ишора кард, ки дар чунин як асари бузург ба монанди «Точикон» фаќат 29 саҳифа ба ин мавзўъ бахшида шуда бошад ҳам, вале ҳамин ҳам кофист, ки хонанда ба чигунагии рафти забти ин минтаќа аз сўи арабҳои ишғолгар маълумоти лозимро бигирад.
Ў бо такя ба навиштаҳои Б. Ғафуров ва бо ишора ба осори дигар таърихнигорон таъкид кард: «Арабҳо аз ҳамон рўзе, ки ба Эронзамин ќадам гузоштанд, ғасб кардани вилояти дар ин сўйи Омўбудаи Осиёи Марказӣ, яъне Мовароуннаҳро маќсади асосии худ ќарор доданд. Дар «Таърихи Бухоро»-и Наршахӣ (асри х) ва «Муъҷам- ал-булдон» ном асари ҷуғрофидони араб – Ёќут омадааст, ки арабҳо аз номи асосгузори дини ислом Муҳаммад ҳадисҳо оварда, пешниҳод мекарданд, ки забти Мовароуннаҳр вазифаи муќаддас ва бошарафи пайравони дини ислом аст.
Дар идома зикр шуд, ки дар соли 667 онҳо аввалин бор ба Чағониён ҳамла карда, ба ҳайтолиҳо зарбаи сахт доданд. Арабҳо ба амалиёти ҳарбӣ дар миќёси васеъ ошкоро тайёрӣ медиданд. Яке аз ин тадбирҳои тайёрии ҳарбӣ-сиёсӣ аз Басра ва Куфа ба Хуросон кўчонидани 50 ҳазор хонаводаи араб буд. Барои ин арабҳои муҳоҷир ба тариќи гарнизон дар 5 нуќта иќоматгоҳҳо бунёд шуд.
Ин олими таърих боз ҳам аз китоби «Точикон»- и Б. Ғафуров иќтибос овард, ки таъкид шудааст, «Наршахӣ мегўяд, ки истилогарони араб борҳо аз дарёи Омў гузашта, ба Мовароуннаҳр ҳуҷум оварданд. Маликаи Бухоро ҳар бор ба ивази хироҷ ва дигар пешкашҳо сулҳ карда, мамлакати худро нигоҳ медошт.
Дар маърўза ин нукта ҳам зикр гардид, ки дар соли 673 аввалҳои соли 674 ќоимаќоми арабҳо дар Хуросон Убайдуллоҳ ибни Зиёд ба Мовароуннаҳр ҳуҷум оварда, Рометан ва атрофи Бухороро гирифта, тороҷ ва хароб намуда, вале ба муќобилати сахти якҷояи туркҳо ва бухороиҳо дучор омада, ба сулҳ бастан маҷбур гардид. Вай аз миликаи Бухоро пулу моли бисёр рўёнида, 4 ҳазор камонкаши моҳирро ҳам аз аҳолии маҳаллӣ ба ғуломӣ бурда (аз онҳо гвардияи шахсӣ ташкил карда), муваќќатан ҳудуди Мовароуннаҳрро тарк намуд.
Аммо ин аќибнишинӣ дер давом накард. Пас аз таъйини Ќутайба ибни Муслим (дар соли 705) ҳамчун ќоимаќоми Хуросон арабҳо бо ќувваи зиёд ба тарафи Балх ҳаракат намуда, он маҳалҳое, ки аз арабҳо рў гардонида буданд, ба итоати худ дароварданд. Пайканд яке аз шаҳрҳои ќадимии ин минтаќа ва дар он замон аз ободтарин минтаќаҳои ин маҳал буд ва арабҳо дар соли 706 дар пайи ҳамла ба он ҳамон миќдор сарват ба даст оварданд, ки то ин ваќт дар ҳеҷ ҷойи дигар ба ин андоза ғанимат насибашон накарда буд. Ин ҳама далолат аз он мекунад, ки забти Осиёи Миёна аз оғоз бо ҳадафи ғорати сарвату дороиҳои ин минтаќа буд ва баъдан тасаллуту паҳн кардани дини ислом ба ҷои динҳои роиҷ дар байни мардуми маҳал, ба монанди зардуштияву ойинҳои дигар.
Мавсуф ин нуктаро ҳам ёдовар шуд, ки ҳарчанд дини нав ихтиёрӣ эълом шуда буд, вале аз онҳое, ки исломро ќабул надоштанд, солона ҷизя ситонида мешуд ва ин ҳолат то охирҳои асри нуздаҳ идома дошт.
Донишманд бо таъкид ба наќши китоби «Точикон» дар шинохти воќеиятҳои ин масъала, омўзиши васеи онро барои огоҳии ҷомеа ва махсусан ҷавонон пураҳамият донист.
Дар конференсия инчунин Шоирони халқии Тоҷикистон Муҳаммад Ғоиб ва Аскар Ҳаким аз осори хеш дар мавзўъҳои Ватан, Истиқлол ва Тоҷикистон барои ҳозирин шеър хонданд.
Дар ҷамъбасти конференсия маросими супоридани Шоҳҷоиза, ҷоизаҳо, диплом ва туҳфаҳои хотиравӣ ба иштирокчиён ва ғолибони маҳфил-озмуни ҷумҳуриявӣ таҳти унвони “Нақши китоби “Тоҷикон”-и Бобоҷон Ғафуров дар шинохти асолати миллӣ” сурат гирифт.
Тавре эълон гардид, Ниёзов Дилшод — донишҷӯйи Донишгоҳи давлатии омӯзгории Тоҷикистон ба номи С.Айнӣ барандаи Шоҳҷоиза шуда, ба ӯ диплом, шоҳҷоиза ва маблағи пулӣ ба андозаи 4000 сомонӣ аз сўйи муовини якуми Раиси ҲХДТ тақдим гардид.
Чуноне дар боло ҳам зикр кардем, маҳфил-озмун аз рӯйи ду равия-байни донишҷӯёни мактабҳои олӣ ва байни хонандагони синфҳои 10 ва 11-и муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ баргузор шуд.
Байни донишҷӯёни мактабҳои олӣ ғолибиятро инчунин шахсони зерин ба даст оварданд:
ҶОЙИ I. Ҳоҷиев Фарҳод — донишҷӯйи курси чоруми факултети таърих ва ҳуқуқи Донишгоҳи давлатии Хуҷанд ба номи академик Бобоҷон Ғафуров. Ба ў дар вазъияти тантанавӣ диплом, ҷоиза ва 2500 сомонӣ супорида шуд.
ҶОЙИ II. Зиёдуллоев Суҳроб — донишҷӯйи курси 3-и Донишкадаи омӯзгории Тоҷикистон дар шаҳри Панҷакент. Ба номбурда диплом, ҷоиза ва 1500 сомонӣ тақдим гардид.
ҶОЙИ III. Юсуфов Муборакшо — донишҷӯйи курси 2-и Донишгоҳи давлатии Данғара. Дар вазъияти тантанавӣ диплом, ҷоиза ва 1000 сомонӣ супорида шуд.
ҶОЙИ III. Ғуриев Фаридун — донишҷӯйи Донишгоҳи техникии Тоҷикистон ба номи академик Муҳаммад Осимӣ. Ба ғолиб диплом, ҷоиза ва 1000 сомонӣ супорида шуд.
Байни хонандагони синфҳои 10 ва 11-и муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ ғолибият насиби шахсони зерин шуд:
ҶОЙИ I. Бобоева Мунира — хонандаи синфи 11-и Литсейи №1-и ба номи Исмоили Сомонии шаҳри Кӯлоб. Дар вазъияти тантанавӣ диплом, ҷоиза ва 2000 сомонӣ супорида шуд.
ҶОЙИ II. Абдураҳимзода Абдулло — хонандаи муассисаи таҳсилоти миёнаи умумии №55-и шаҳри Душанбе. Ба номбурда диплом, ҷоиза ва 1500 сомонӣ тақдим гардид.
ҶОЙИ III. Шарипова Сабрина — хонандаи синфи 11-и муассисаи таҳсилоти миёнаи умумии №17-и шаҳри Ҳисор. Дар вазъияти тантанавӣ диплом, ҷоиза ва 1000 сомонӣ супорида шуд.
ҶОЙИ III. Сайфуллоев Беҳрӯз — хонандаи синфи 11-и муассисаи таҳсилоти миёнаи умумии №13-и шаҳри Турсунзода. Ба номбурда диплом, ҷоиза ва маблағи 1000 сомонӣ супорида шуд.
Ба ғолибон ва ҳамаи иштирокчиёни маҳфил-озмун инчунин Ифтихорномаи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ва туҳфаҳои таъсиснамудаи Кумитаи Иҷроияи Марказии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон, Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон, Академияи идоракунии давлатии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар вазъияти тантанавӣ супорида шуд.
Дар суханрониҳои ҷамъбастӣ низ таъкид гардид, ки баргузории чунин озмунҳо дар тақвият бахшидани дониши насли наврас ва ҷавонон мусоидати амиқ намуда, ҷиҳати шинохти таърихи миллати куҳанбунёди тоҷик мусоидат менамояд. ҲХДТ ба ҷавонон ҳамчун нерӯи созанда, боэътимод ва сармояи пойдори инсонӣ такя карда, онҳоро дар ташаккул ва амалисозии иқдомҳои созгор ва ташаббусҳои навовар дар самти рушди илму техника ва технологияҳои муосир ва ободиву пешрафти босуботи кишвар дастгирӣ менамояд.
ҲХДТ “Сиёсати рӯй овардан ба ҷавонон”-ро, ки яке аз самтҳои асосии марҳалаи имрӯзаи рушди давлатдории миллӣ маҳсуб меёбад, тавсеа бахшида, дар роҳи расидан ба ин ҳадаф барои ҳарчи беҳтар гардонидани шароити рушди маънавию ахлоқӣ, таҳсил ва кору фаъолияти ҷавонон тадбирҳо меандешад.
Махсусан бо дарназардошти вазъияти ҷаҳони имрўз ва ҳолати сиёсиву ҳарбӣ дар кишварҳои минтаќа огоҳ намудани ин ќишри ҷомеа аз равандҳои глобалӣ аз роҳи равшангаройии зеҳну шуури насли наврас ва ҷавонони мамлакат зарур дониста мешавад. Дар остонаи ҷашни бузурги Истиќлоли миллӣ ва бо таъкид ба наќши китоби «Тоҷикон» дар шинохти саҳифаҳои пур аз шебу фарози ташаккули миллат ва давлатдории тоҷикон иќдомҳое ба монанди баргузории чунин озмунҳо заминаро барои боло бурдани ҳисси миллӣ ва таҳкими эҳсоси худшиносиву ватандӯстӣ таъсиргузор хоҳад буд.
Ногуфта намонад, дар оғози конференсия барои иштирокчиён филми ҳуҷҷатие дар бораи нависандаи китоби «Тоҷикон» Б. Ғафуров ба намоиш гузошта шуда, ин чорабинии имлӣ бо суҳбати хосаи роҳбарияти ҳизб, олимон бо ғолибон ва аксбардории якҷояи онҳо ба поён расид.
Солеҳ Юсуфов