Муҳаммад Осимӣ ва ЮНЕСКО

Федерико Майор Сарагоса (Испания) аз чењрањои маъруфи илми бунёдии байналмилалӣ (дар соњањои илмњои биология, тиб), сиёсатмадор ,ходими пуровозаи давлатию ҷамъиятӣ, нависанда, шоир, Директори генералии муваффаќи ЮНЕСКО (солњои 1987-1999) мебошад. ӯ чун роњбари ин созмони бонуфузи ҷањонии фарњангӣ муддати зиёд бо президенти Комиссияи «Омӯзиши тамаддуни Осиёи Марказӣ»-и ЮНЕСКО(1977-1996), Президенти Академияи илмњои РСС Тоҷикистон (1965-1988), аъзо-корреспонденти АИ СССР, асосгузор ва раиси иҷроияи Анҷумани байналмилалии тоҷикон ва форсигӯёни ҷањон «Пайванд» (1989-1996), асосгузору сармуњаррири Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи советии тоҷик(1969-1989), Лауреати мукофоти байналмилалии ба номи Ҷањирлол Неру, академик Муњаммад Осимӣ (1920-1996) дар навиштани асари 6 ҷилдаи бунёдии байналмилалии илмӣ( 6 ҷилд) «Тамаддуни Осиёи Марказӣ») чун Президент, муњаррири масъул), ки аз тарафи ЮНЕСКО ба нашр расида ва имрӯз дар сатњи байналмилалӣ аз тањќиќоти фундаменталии илмӣ доир ба тамаддуни Осиёи Марказӣ эътирофшуда, солњои зиёд њамкорӣ дошт. Агарчанде Федерико Майор имрӯз ба синни 88 расида, боиси хурсандист, ки ӯ ба ифтихори 100-умин солрӯзи њамкори ба номи худ, Президенти муваффаќи Комиссияи омӯзиши тамаддуни Осиёи Марказӣ, академик Муњаммад Осимӣ хотироти рангини хешро доир ба кори пурбори ин симои бузурги тоҷик дар ЮНЕСКО ба ќалам овардааст, ки саршор аз нукоти пур аз муњаббату самимӣ, муассир мояи ифтихормандист. Инак навиштаи ин чењраи пуровозаи илми ҷањонӣ, сиёсатмадору ходими ба номи байналмилалӣ Федерико Майор дар бораи кору фаъолият, сањми бузурги дар илми ҷањонӣ гузоштаи академик Муњаммад Осимӣ, бори нахуст чун армуѓон ба ифтихори100- умин солрӯзашон манзури ҷомеаи тоҷик мешавад.


Муњаммад Осимов шахсе буд, ки тавонист ин чизҳоро бигӯяд, ки ман ҳоло мегӯям. ӯ хеле ҷасур буд. ӯ хеле асосноку равшан, таърихию илмӣ фикр мекард. Ин хислат барои он кас хос буд ва ман ин нуктаро дар њама машваратњо таъкид намуда, мехоҳам боз таъкид намоям. Вақте ки ман директори генералии ЮНЕСКО (солњои 1987-1999 А,Р.) будам, гуфтан мумкин аст, ки мо ду соҳаи муњими ҷаҳон дорем, яъне Осиёи Марказӣ ва Африќо, ки одатан ҳамеша дар зери сояи кишварҳои Шарқ қарор доранд. Чин, Ҷопон ва ғайра. Ва дар мавриди Африқо, аз он сабаб буд, ки фавран худкори манъшудаи «et cetera» Африқоро сояафкан кард. Ва он гоҳ ногаҳон мо фаҳмидем, ки онҳо то чи андоза муҳиманд ва барои ин ман фикр мекардам, ки Муњаммад Осимов барои роҳбарии омӯзиши Осиёи Марказӣ хеле зираку донишманд буд, ҷомеаи имрӯзӣ бояд инро хуб донаду ба ин чењраи камназир арҷ гузорад!
Албатта, ЮНЕСКО аллакай дар аввали солҳои 60-ум омӯзиши таърихи инсониятро дар ихтиёр дошт. Ин хеле муҳим буд. Ман фикр мекунам, зеро инро танҳо як созмони бонуфуз мисли ЮНЕСКО карда метавонад, ки дар бораи башарият, дар маҷмӯъ, суҳбату кореро анҷом дињад. Зимни ин, мо мегуфтем, ки "Хуб, акнун дар бораи Амрикои Лотин низ гуфтугӯ намоем". Амрикои Лотинӣ мавриди ҷустуҷӯ қарор гирифтааст, зеро ҳамеша мо пас аз кашфи Амрико дар Амрикоро мебинем. Аммо дар тӯли асрҳо ва асрҳо фарҳангҳои аҷоибу муассир вуҷуд дошт. Ва инчунин, мо мавзӯи омӯзиши Африқо доштем. Аммо хеле муҳим аст, ки шахсиятҳои њушманд ба монанди Муњаммад Осимов кӯшиши омӯзиши фарњанги Осиёи Марказӣ зарур буд ва ин андеша њанӯз соли 1973 рӯи кор омада буд ва оғоз ёфт, Яъне бунёди Комиссияи омӯзиши фарҳангҳо дар Осиёи Марказӣ ба миён омад. Баъдтар, соли 1980 ҷаласае баргузор гардид, ки дар он Ассотсиатсияи таъсисёфтаи ин кумитаи илмии байналмилалӣ оид ба омӯзиши Осиёи Марказӣ баргузор гардид ва раёсати онро Муњаммад Осимов ба зима дошт.
Ин хеле хубу муњим буд, зеро ин Ассосиатсияи омӯзишӣ ва ин дар як шароти муайян дар наздикии Мадрид дар Авила рӯи кор омад. Дар ин замина баъзе таҳқиқоти ҷудогонаю фардӣ њам навишта шуд. Вале њайати Комиссиюн гуфтанд: "Ҳоло, мо бояд дар ин бора як лоиҳаи умумӣ таҳия намоем". Онҳо тасмим гирифтанд, ки ҷилди аввалро, ки ман дар он ҷо њузур дорам, инро ЮНЕСКО соли 1992 интишор намудааст ва пешгуфтори ман ҳамчун Директори генерали интихобшудаи ЮНЕСКО дар айни замон аст. Инро ман имзо кардаам, ин кори хеле ҷолиб низ ҳаст. Муаррифию тавсифи лоиҳа аз ҷониби Муҳаммад Осимов сурат гирифт ва он аз лињоли масъалагузорӣ илмию хонданӣ ва ҷолиб аст, зеро шумо дарк мекунед, ки дар ин ҷо шахсияту наќши Муњаммад Осимов хеле муњим буд ва муњтавои умумии мавзӯот баён шуда буданд. Таъкид мекунам, ки: "Касе метавонад ҳамаи ин мавзӯотро дарк кунаду роњбар шавад. Ҳамаи ин мавзӯот аз нигоҳи фарҳангӣ ҳамеша дар сояи шарқии кишварҳои аврупоӣ дар Автономияи Туркия, мусалмонон, соя афкандаву дарк менамуданд. Ду соҳае буданд, ки аз нуқтаи назари фарҳангӣ хеле муҳим буданд. Ин Осиёи Марказӣ ва Африќо буд. Ва маҳз барои ин, дар соли 1976 ба эътимоди умумии ЮНЕСКО, ки дар Найробӣ баргузор шуд, қарор қабул шуд ... Он аз лоиҳаи омӯзиши Осиёи Марказӣ оғоз ёфт ва роњбари он Муњаммад Осимов..”.
Коре, ки бо сарварии Муҳаммад Осимов дар тањќиќоти тамаддуни Осиёи Марказӣ анҷом ёфтааст, беназир аст. Шумораи олимон, олимони гуногун, фарҳангҳои гуногун,диду назарњои гуногунро барои сохтани ин кори бузургро ӯ ҷамъ овард.

То солҳои 90-ум ман Директори генералии ЮНЕСКО будам ва дар Париж ќарор доштам, Муњаммад Осимов бо худ як аксбардори хеле хуб њам дошт. Ман номи онро дар ёд надорам. Ин барои он буд, ки ман бо ӯ ҳар сари чанд вақт вохӯриҳои хоса доштам. Зеро ман ба таърихи фарҳангу тамаддуни Осиёи Марказӣ таваҷҷуњи зиёд доштам. Пас аз он мо (баъди кори якҷоя бо Муњаммад Осимов -А.Р.) ба таври кофӣ таваҷҷӯњ намудем. Ва баъд аз он мо Амрикои Лотиниро анҷом додем. Аммо Осиёи Марказӣ, аз ҷумла бо сабабҳои дигар, дар ибтидо буд, зеро њузур ва кор, таваҷҷуње, ки ҳамеша дар назари Муҳаммад Осимов буд.
Ман бояд ба шумо тоҷикон ва дар ин лаҳза ман аллакай бо собиќ Академияи илмҳои СССР хеле бисёр муносибатҳои ҷолиб доштам. Зеро ман ҳамчун як олим, солҳои зиёд аллакай ба СССР мерафтам ва ала-матер ва бо ташхиси бемориҳои метаболикӣ дар Маскав будам. Ин яке аз чизҳое буд, ки ман дар ин ҷо, дар Испания ва ҳоло дар бисёр қисматҳои ҷаҳон сафар кардаам, то кӯдаконро дар навзодӣ пешгирӣ кунанд. Ман аз он шод будам,ки Муњаммад Осимов донишманди сатњи байналмилалӣ, сарвари Комиссия ЮНЕСКО аст. Бо Академияи илмҳои СССР ва баъд ман, тавре ки шумо- тоҷикон медонед, ман раиси гурӯњи ISSACO оид ба перестройка ва гласность , Бо Алтон Миллер, Албин Тоффлер, бале. Аз ин ҷиҳат ман хуб медонистам, ки заминаю арзишњои бузурги иинсони созанда дар Муњаммад Осимов нақши хосаи худро дошт.
Баъд маро соли 1987 Директори генералӣ таъин карданд. Ман аллакай президенти гурӯњи ISSACO будам. Вақте ки вохӯрӣ бо Роналд Рейган барои бартараф кардани ҷанги ҳастаӣ ва ғайра ба назар намерасид, ман хеле наздик будам. Яъне ба шумо гуфтаниям, ки ман он одамонро аз Русия хеле хуб мешинохтам. Аз ҷумла аз СССР њам . Рейган тасаввуроте дошт, ки СССР ба зудӣ аз байн хоҳад рафт, аммо рус дарк хоҳад кард, ки онҳо яке аз сарчашмаҳои муҳимтарини фарҳанг ва илм ва технология дар ҷаҳон буданд ва Муҳаммад Осимов. ӯ яке аз шахсоне буд, ки дар ЮНЕСКО мулоқот бо ӯ бароям маъқул буд.
Ман мехоҳам боз як чизро илова кунам. Зеро имрӯз дар он лаҳзае, ки ҳастем, мо ҳеҷ огоҳӣ надорем, ки дар маҷмӯъ бо ҷаҳон чӣ рӯй дода метавонад, агар харитаи тамоман нави роҳ надошта бошем.
Ин аст он чизе ки ман ҳоло ҳам мехоҳам. Мо, халқҳо мегӯем, ки қарор додем, ки наслҳои минбаъдаро аз мушоияти ҷанг наҷот диҳем. Бинобар ин, мо халқҳо. Мо на давлатҳо. Мо ҳукумат нестем, ҷаноби Трамп. Мо на давлатҳо. Мо халқҳо. Мо ҳоло тасмим гирифтаем, ки наслҳои минбаъдаро аз доштани маъюбии бадшудаи Замин наҷот диҳем. Бе шароити муқаррарии зиндагӣ. Онҳо бояд афзалиятҳои Созмони Милали Муттаҳидро дошта бошанд? Ин ғизо, об, тандурустӣ, муҳити зист ва маориф аст. Ин аст он чизе ки ҳоло мо бояд барои он мубориза барем. Ва ман фикр мекунам, ки хондани ин китобҳои бо сарварии Муњаммад Осимови хирадманд омодашуда омили муњими рафъи он мегардад. Ва ӯ њамеша мегуфт: "Мо бояд воқеиятро дарк кунем". Яъне, агар мо донем, воқеиятро дар он мефаҳмем, метавонем дар он тағйир ёбем. Агар мо танҳо воқеиятро ба таври эпидемӣ донем, мо ҳеҷ гоҳ наметавонем мушкилотро ҳал кунем. Ин чизест, ки ман ба шумо гуфтан мехостам,
Ҳоло, мо гуфта метавонем: "Мо халқҳо, мо метавонем ислоҳ кунем, зеро ҳоло мо аллакай занон ва мардон ҳастем." Дар ин лаҳза, мо танҳо мард ҳастем. Қудрати мутлақи инсон. Ҳоло, мо аллакай занон дорем. Дуюм ва хеле муҳим. Дар ин лаҳза, мо натавонистем бидонем, ки дар ҷаҳон чӣ мегузарад. Ҳоло мо медонем, зеро технологияи рақамӣ. Ва сеюм, хеле ва муҳим. Ҳоло, мо халқҳо метавонем худро баён кунем. Мо имкон дорем, ки "не" гӯем. Мо имкони навиштан дорем. Рӯзи истироҳат чӣ мешавад? Имконияти изҳори омодагии мо. Аз ин рӯ, мо дар лаҳзае қарор дорем, ки дар он на танҳо бояд донистани он чӣ буд ва чӣ кор карданд. Назари онҳо чӣ гуна буд? Диди онҳо? Онҳо дурандеш буданд. Онҳо метавонистанд пешбинӣ кунанд ва аз ин рӯ пешгирӯ кунанд. Ва ин аст он чизе ки имрӯз мо бояд низ кӯшиш кунем, ки Муњаммад Осимови хирадманд кӯшишу талош менамуд.