Беаҳамиятӣ то ба кай?

Чанде пеш ҳамроҳи ҳамсарам ба яке аз мағозаҳои шаҳр даромада, хостем чанд намуд маҳсулоти хӯрокворӣ харид кунем. Вақти харидан ман ҳар як бастаи чизи гирифтаамро бодиққат мехондам, то ки вақти истифодааш нагузошта бошад. Чун ҳарвақта танҳо соли бароришашро диққат медодам. Ин дафъа ногоҳ чашма ба як калима ихтисоршуда ГМО афтид. Аз шавҳарам пурсидам, ки ин чӣ маъно дорад? ӯ ҳам намедонам гуфт. Дилам тоқат накарду боз дар мағоза аз чанд нафари дигар савол кардам, аммо бенатиҷа, онҳо ҳам намедонистаанд. Ҳисси кунҷковиам зиёд шуду барои равшан кардани ин калима ба коршиносону мутахассисон муроҷиат кардам.
Неъматулло Сафаров, роҳбари Маркази миллӣ, гуногунӣ ва бехатарии биологии Кумитаи ҳифзи муҳити зисти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар робита ба ин масъала чунин гуфт:
“Дар ҳақиқат имрӯз аксарияти сокинони ҷумҳурӣ организми генетикии тағйирёфтаро намедонанд ва зимни харидорӣ ба он на онқадар диққат медиҳанд. Бархеи онҳо организмҳои тағйирдодашудаи зиндаро муаммо ва ҳатто афсона медонанд.
Бояд гуфт, ки организми генетикии тағйирёфта (ОГТ) - ҳар гуна организм, ба истиснои организми инсон, ки маводи генетикиаш бо роҳҳои ғайридурагакунӣ ё ба таври ғайритабиии дучандшавӣ тағйир дода шудааст, мебошад.
ОГТ солҳои 70- уми асри гузашта оғоз шуда, бори нахуст олимони амрикоӣ Берг ва Шетерман ба ин кор даст заданд. Таҷриба собит намуд, ки усулҳои навтарини генетикаи муҳандисӣ имконият медиҳад, ки генҳои лозима аз геноми бактерия, растанӣ ё ҳайвон ҷудо шавад ва ё он ба геноми бактерия ва ё растанӣ ворид карда шавад. Масалан ба помидор ворид намудани гени моҳии шимолӣ имкон медиҳад, ки он ҳангоми кашонидан аз як ҷо ба ҷойи дигар вайрон намешавад ва ба хунукӣ тобовар аст. Ё ин ки бо мақсади аз ҳашарот зарар надидани ҷуворимакка ба геноми он генҳои заҳри мор пайваст мекунанд. Дар ин замина маҳсулоти нав – “маҳсулоти аз организми аз ҷиҳати генетикӣ тағйирёфта» рӯйи кор омад.
Ба кишвари мо, ки аз Канада ва дигар давлатҳо 80% картошка, себ, помидор, ҷуворимакка ва дигар маҳсулот ворид мегарданд, ба таври гинетикӣ тағйирдодашуда мебошанд. Ё ин ки равғани сой, ки ҳамаи мо аз он истифода мекунем, ки дар таркиби он маҳсулоте истифода мешавад, ки аз организмҳои тағйирдодашудаи генетикӣ мебошанд. Агар мардум инмаҳсулотро камтар истифода баранд ё умуман набаранд, хуб аст, чунки бештари ин маҳсулот мисли заҳранд”.
Мутахассисон бар он андешаанд, ки аз истеъмоли маҳсулоти аз лиҳози генетикӣ тағйирдодашуда ба организми инсон боиси сар задани бемориҳои қанд, ҳассосият, фарбеҳшавӣ, вайроншавии мубодилаи моддаҳо дар организм, пайдошавии микрофлораи нави меъдаи инсон, пайдошавии устуворӣ нисбат ба антибиотикҳо ва ҳатто саратон аварда мерасонад. Ҳамчунии истеъмоли онҳо махсусан барои кӯдакон ва занон бамаротиб хатарнок унвон шудааст. Дар робита ба ин, Амрико, ки аз (ОГТ) васеъ истифода мебаранд, 70 фоизи аҳолии мамлакат аз аллергия азият мекашанд. Аммо дар Шветсия, ки истифодабарии чунин намуди маҳсулот манъ аст, танҳо 7 фоизи аҳолӣ аз аллергия азият мекашанд. Тибқи пурсишҳои сотсиологӣ, дар Иттиҳоди Аврупо 95 фоизи аҳолӣ боварӣ ҳосил намудаанд, ки ОГТ ба саломатии инсон зарар расонида метавонад.
Тибқи маълумоти ба даст омада, айни замон дар Хитой, Ҳиндустон, Ҷопон ва мамлакатҳои Амрикои Лотинӣ 336 намуди тухмиҳои бо роҳи генетикӣ тағйирдодашударо дар хоҷагии қишлоқ, аз қабилипахта, лӯбиёичинӣ, шолӣ, лаблабу, ҷуворимакка, кибагербитсидҳоустувормебошанд, картошкаибагамбӯсаки колорадӣ устувор, помидор, бананвахарбузаимуҳлатитӯлонӣ вайроннашавандафаъолонаистифодамебаранд.Дигар ин ки аксарияти мамлакатҳои ИттиҳодиАврупо истифода ва вориднамоии организмҳои ба таври генетикӣ тағйирдодашударо қатъиян манъ менамоянд. Соли 2005 аз 100 мамлакати аз ОГТ озод муттаҳид гашта, Манифести Берлинро қабул карданд.
Вобаста ба ин соли 2009 27 мамлакати аъзои Иттиҳоди Аврупо дар Люксенбург ба ҳам омада, баъди баҳсҳои тӯлонӣ ба созиш омаданд, ки истеҳсолкунандагони биомаҳсулот метавонанд ОГТ - ро истифода баранд, ба шарте, ки миқдори он на зиёда аз 0,9 % - ро ташкил намояд. Муддати тӯлонӣ Иттиҳоди Аврупо муқобили маҳсулоти генно-муҳандисӣ буд, аммо мушкилиҳо дар таъминоти ғизо ва шароити обу ҳаво Аврупоро маҷбур сохт, ки ба ОГТ ба таври нав назар намояд ва ин раванд ҳамчунин дар Канада, Ҳиндустон , Покистон, Хитой ва дигар кишварҳое, кишумораиаҳолиашондарҳолиафзоишаст, доманпаҳнкардааст.
Тибқи талаботи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи байторӣ» аз 3 июли соли 2012 баъд аз санҷиш ва бақайдгирии давлатӣ ба воридоти маҳсулот, ки дар таркибашон ОГТ мавҷуд аст, иҷозат дода шуд.
Дар мамлакати мо низ миқдори зиёди маҳсулоти воридотӣ, аз қабили қаннодӣ, гӯштӣ ва маҳсулоте, ки бо истифодаи лӯбиёгиҳо истеҳсол шудаанд, истеъмол мешаванд. Маҳсулоти ба таври генетикӣ тағйирдодашуда дар наҳориҳои хушк, ғизоҳои тезтайёр, кетчуп, ғизоҳои кӯдакона, қаннодиҳо, майонез ва ғайра мавҷуданд. Тахминан то 10% - и қаҳва ва чой низ мувофиқи баъзе маълумотҳо дорои ОГТ мебошад.
Солҳои охир дар бозору дуконҳои кишвар ба муомилот баровардани анвои гуногуни меваҳои воридотӣ ҷой дорад, ки намуди назаррабо доранду аммо таъми дигар. Барои мисол себҳое, ки аз Хитой ба ҷумҳурии мо ворид мешаванд дар таъм ба пластмасаи масомадор ва картошкаи ҷӯшонидашудаи покистонӣ бошад, ба собуни дурушти либосшӯйи монанд аст.
Маҳмуд Файзов, тоҷири бозори «Саховат»-и шаҳри Душанбе мегӯяд: “Меваю сабзавоти аз хориҷ воридшуда ба норасойии тухмиҳои сифатнок сахт алоқаманд аст, яъне андозсупории калон ва баландшавии тарофаҳо дар об ва дигар камбудиҳо маҷбур мекунанд, ки роҳҳои густариши ҳосилнокиро ёбем. Аз хориҷ ба Тоҷикистон на танҳо маҳсулоти тайёр, балки тухмии аз ҷиҳати генетикӣ тағъирёфта аз қабили ҷуворимакка ва помидори ҳолландӣ ворид мешавад. Ҳарчанд аз ҷиҳати таъм ва бехатарӣ ин қабил маҳсулот озмудашуда нестанд, аммо аз навъи маҳаллӣ дида, ба маротиб серҳосиланд. Аз ин рӯ кишоварзон аз ин навъи помидор бештар харидорӣ мекунанд, чунки он то фарорасии фасли зимистон хушк нашуда, ҳосил медиҳад. Аммо ҳамзамон маҳсулоте, ки аз ОГТ таркиб ёфтаанд, тамъ ва бӯйи аслии худро гум мекунанд ва ба андешаи бисёри муҳаққиқон ба саломатии инсон метавонад зарар расонад”.
Имрӯз тамоми коршиносонпешниҳод менамоянд, ки ба маҳсулоти хӯрокворӣ, ки миқдори ОГТ – и он 0,9 % мебошад, тамғаи иҷозатнома барои истифода гузошта шавад. Агармиқдори он аз 0,9 % зиёдбошад, дар ин сурат аз истифодаи он худдорӣбояд кард.Дар Аврупо барои воридоти маҳсулотитрансгенӣқонунамалмекунад, кимеъёрионбаандозаи 0,9 фоизмуқарраршудааст. Ҳамчунин, дарЯпония ин меъёр 0,5 фоиз ва дар Амрико 10 фоиз иҷозатдодашудааст.
Мурод Ашӯров,сармуҳаррири маҷаллаи “Стандарт ва сифат” вобаста ба мавзӯи мазкур чунин гуфт: “Дар Агентии Тоҷикстандарт бо мақсади ба як хулосаи амиқ омадан доир ба ин мавзӯъ чораҳои зарурӣ андешида шуда, кор дар ин самт идома дорад. Дар маркази ташхиси маҳсулоти хӯрокворӣ таъсиси озмоишгоҳ ҷиҳати муайян намудани организмҳои ба таври генетикӣ тағйирдодашуда дар маҳсулоти ғизоӣ ба нақша гирифта шуд. Дар ин замина, мутахассисони Агентӣ дар шаҳри Маскави Русия (ширкати «БИОКОМ») аз курси омӯзишӣ гузаштанд ва айни замон дар дастгоҳи марказии Тоҷикстандарт дар Вилояти Суғд ва Хатлон 2 озмоишгоҳ дар ин самт фаъолият дорад.Ҳамчунин, аз ҷониби мутахассисони Тоҷикстандарт ва ҷалби мақомоти дахлдор мутобиқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи бамеъёрдарории техникӣ», Регламенти техникии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Тамғагузории маҳсулоти хӯрокворӣ» таҳия ва бо қарори Ҳукумати ҷумҳурӣ қабул гардид, ки дар он талабот нисбат ба маълумот оид ба ОГТ муқаррар гардидаанд. Соли 2015 бо мақсади муайян намудани мавқеи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон нисбат ба гардиши савдои дохилии маҳсулоти организмҳои бо таври генетикӣ тағйирдодашуда дар назди Агентии Тоҷикстандарт аз ҳисоби кормандони вазоратҳои адлия, рушди иқтисод ва савдо, кишоварзӣ, тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоӣ, Академияҳои илмҳои Тоҷикистон ва илмҳои кишоварзӣ Гурӯҳи корӣ таъсис дода шуд”.
-Дар ин раванд бо иштироки намояндагони вазоратҳои мазкур, якчанд ҷаласаҳои Гурӯҳи корӣ баргузор гардида, масъалаи мазкур мавриди муҳокимаи аъзоён қарор гирифт. Дар ҷаласаҳо махсусан, масъалаҳои воридоти маҳсулоти дорои ОГТ аз ташхис гузарондани ин гуна маҳсулот, такмили қонунгузориҳо дар ин самт, омӯзиши таҷрибаи дигар давлатҳо, таҳлили ҳаматарафаи масъала, ҷалб намудани мутахассисон аз ҳисоби олимону коршиносони соҳа, такмил додани озмоишгоҳҳои ташхисӣ, таъсиси мақомоти ваколатдор, муайян намудани меъёри иҷозатдодашудаи мавҷудияти ОГТ дар таркиби маҳсулоти хӯрокворӣ ва тақвият додани корҳои фаҳмондадиҳӣ баррасӣ гардиданд ва мақоми ваколатдор дар ин самт пешбинӣ шуд - афзуд дар идома М. Ашӯров.
Аз ин рӯ ҳар як шахс бояд андеша кунад, ки организмҳои генетикии тағйирёфта, манфиатовар аст ва ё зараровар ва ба ҳар намуди маҳсулоти хӯрокворие, ки аз дукону мағозаҳо харидорӣ мешавад аҳамият додан зарур аст, то дар таркиби он ГМО ва ё пестидсидҳои муҳлик набошанд, вагарна хӯрок ҳам метавонад, ки заҳр бошад...!


Саида Хоҷаева