ФУРӮҒИ ХИРАД ВА НУБУҒИ ОДАМИЯТ

(Сипеҳр Абуабдуллоҳи Ҳасанзод, «Чароғи ҳидоят», маҷмуаи
қисса ва ҳикоёт, Душанбе, «Балоғат», 2022)



Адабиёти нафиса оинаи рӯйдодҳои зиндагонӣ, мадду ҷазри рӯзгори инсонҳои гуногунсиришт ва таҳаввулоти дар табиат бавуҷудоянда аст ва ҳар як адиб дархӯр ба истеъдод, ҷаҳонбинӣ ва саводи хештан он шаҳду шаранг, нӯшу неш, гарму сард ва хайру шарро бозгӯ мекунад. Аммо мунтаҳои ғарази ҳамаи қаламкашон яктост: тарғиби ҳақиқату ростӣ ва маҳкум кардани каҷиву костӣ. Хушбахтона, дар ин роҳ аҳли адаби мо комёб шудаанд ва яке аз он нигорандагоне, ки тири суханашон ба ҳадаф расидааст, Сипеҳр Абуабдуллоҳи Ҳасанзод аст.
Чанде пеш «Чароғи ҳидоят» ном китоби ин нависандаи ҳақиқатписанд ва санҷидагуфтор ба дастам расид. Маҷмуа аз як қисса ва ёздаҳ ҳикояи ҷолибу гуногунмавзуъ иборат аст.
Қиссаи «Чароғи ҳидоят» ба рӯзгор ва фаъолияти омӯзгории яке аз поягузорони маорифи ҷумҳурӣ Самад Фаттоев бахшида шудааст. Муаллиф бо як маҳорати ба худ хос марҳилаҳои ҳамчун як инсони комил, шахсияти нотакрор ва омӯзгори асил ба воя расида, маҳбуб шудани устод Самад Фаттоевро бағоят ибратбахш, хотирмон ва шавқангез нишон додааст. Тасвири манзараҳои табиати кӯҳистон, лаҳзаҳои нотакрори айёми кӯдакии қаҳрамони асосии қисса ва ҳамсолонаш-хонандагони бедордилро ба олами андешаҳои рангин мебарад, ҳамнафаси онҳо месозад.
Фитрати модарзодӣ ва навҷӯиву навпардозии Самад Фаттоев ҳанӯз дар даврони кӯдакиаш зуҳур карда буд. Як лаҳзаи ҷолиб дар қисса таъкидшуда ба воситаи «лаклак»»-ҳо аз селоби Дараи Турбат гузаштани қаҳрамони асосӣ ва шарикдарсонаш аст: «Ҳар чор шарикдарс Дараи Турбатро поин шуданд, касе ҷуръати ба об даромадан надошт. Нахуст Самад ба «лаклак»-ҳо по монду асо ба даст сепояву боэҳтиёт селобро гузашт. Бо ҳамин усул наврасон селобро бо душворӣ гузашта ба мактаб омаданд. Порсои Латиф дастпарваронашро аз дур, ки бо асову «лаклак» меомаданд, дида, ҳайрон монд. Хандаи шакаррезе ба даври лабонаш нақш басту аз яке ҷуё шуд:
- Селобро бо «лаклакҳо» гузаштед?
- Бале.
- Ин ҳилаи кӣ буд?
Самад пеш баромаду гуфт:
- Ин кори ман аст!
- Офарин! Ақлро пешрави давлат мегӯянд, - ифтихор кард Порсои Латиф. – Бубинед, ки «киштӣ»-и дониши Абдусамад шумоҳоро аз дарё гузаронд». (қиссаи «Чароғи ҳидоят», саҳ. 22-23)
Қиссаи «Чароғи ҳидоят»-и Сипеҳр на танҳо зиндагиномаи як маорифпарвари тоҷик, фидоии роҳи истиқлоли фарҳангии миллат, инчунин боз бозгӯи рӯйдодҳои бузурги солҳои сиюм ва шастуми асри бисти миллат низ мебошад. Муаллиф аз муҳити кӯҳистон ба водиҳои доманфароху даштҳои лабташна муҳоҷир шудани ниёгонамонро бо ҳама бешу кам ва печу хами рӯзгорашон огоҳона тасвир кардааст. Бо ҷидду ҷаҳди ватанпарваронаи ҷавонону пирони соҳибтадбир ва ёрии беғаразонаи халқҳои Шуравӣ симои шаҳру деҳоти мо ба куллӣ дигар шуд. Мактабу маорифи миллӣ ҳам рушд кард ва онҳое, ки ин кохи зебои маънавиро бунёд карданд, барҳақ, ватансоз, фидокор, шуҷоатманд ва маърифатпарвар буданд. Бузургиву бартарии ин гурӯҳи равшанҷон, ки Самад Фаттоев яке аз онҳо буд, дар он аст, ки аз ганҷинаи фарҳанги бостонии халқи тоҷик, аз дурдонаҳои осори шифоҳии мардум ва китоби “Қуръон” хуб огоҳ буданд. Натиҷаи ҳамин бедордилӣ ва маърифати баланд буд, ки онон аввал аз рифоҳи хотиру ободии рӯзгори ҳамдиёронашон меандешиданд. Он гуна ки Мирзо Абдулқодири Бедил фармуда:

Муаллифи қисса одамият, хайрхоҳӣ ва халқпарварии арбоби маорифи он давронро ҳақиқатнигорона тасвир кардааст:
«Вазири маориф дар зимни муошират шахси тамоман дигар метобид: марди одиву хоксор, кушодачеҳраву хушмуомила ва боназокату одилтабиате. Даме ки ӯро ба ҳузур пазируфт, бо самимият ҳол пурсиду гуфт:
- Рафиқ Фаттоев! Назари ман ин аст, ки ташаккули маорифи тоҷик ба шумо, ҷавонҳо ниёз дорад. Барои аз боғи маориф ба каф овардани гули мақсуд ҳамраъйӣ лозим. Неруи асосӣ дар ин ҷода мутахассисони боҳунаранд.
Байт:

Ба парвандаи шахсият шинос шудам. Ҷавони умедбахш менамоӣ. Аз рӯйи эътимод туро ба мактаб-интернати ҷумҳуриявии кӯдакони ятими ноҳияи Шӯрообод директор таъин мекунем…» (қиссаи «Чароғи ҳидоят», саҳ. 74)
Вақт нишон дод, ки Тоҳир Пирмуҳаммадзодаи одамшинос хато накарда будааст. Самад Фаттоев ва ҳамкоронаш ин маърифатгоҳро ба ошёни умеди кӯдакони орзупарвар ва парвозгоҳи онҳо табдил доданд. Дар замони Шуравӣ маҳз дастпарварони чунин мактаб-интернатҳо дар сафи пеши ватансозони фидокор буданд. Сипеҳр Ҳасанзод ҳамчун нависандаи қадршинос танҳо аз омӯзгорони хайрхоҳ, ҳақталош ва соҳибмаҳорати як мактаб-интернати ҷумҳурӣ ёд кардааст. Дар он замон дар ҳудуди Тоҷикистон даҳҳо чунин мактаб вуҷуд дошт ва дар онҳо беҳтарин омӯзгорон кор мекарданд ва зиндагиномаю фаъолияти омӯзгории онҳо ҳам лоиқи ҳама гуна асарҳои бадеист.
Қиссаи «Чароғи ҳидоят» сабаб мешавад, ки асарҳои дигари ёддоштӣ-таърихӣ ва ҳуҷҷатӣ навишта шаванд. Умед аст, ки ин чароғи фурӯзоншудаи ҳидоят роҳи қаламкашони ояндаро равшан хоҳад кард. Зеро дар ин қисса олитарин сифатҳои инсонӣ тарғиб шудааст, ки яке аз онҳо мардумнавозию ватанпарварист ва ҳар касе, ки дар пайи хидмати халқ аст, фархунданом хоҳад монд, он гуна, ки шодравон Самад Фаттоев буд. Бад-он кӯш, ки то ҳар чи ният кунӣ,
Назар дар салоҳи раият кунӣ!
Ҳикояҳои дар китоби «Чароғи ҳидоят» ҷойдошта ҳам арзиши баланди бадеӣ, маърифатнокӣ ва тарбиявӣ доранд. Дар онҳо нуқсону камбудиҳои ахлоқию равонии инсонҳо, ҳодисаҳои гуногуни дар зиндагӣ бавуҷудомада огоҳона таҳлил карда шудааст. Ин нуктаро аз «Хамгаҳи кафтарон», «Ба дидори офтоб зор», «Кӯдак ва парвона», «Узри кабк», «Шикори уқоб», «Даллол», «Бачаи шайтон», «Руъё», «Агент» ва дигар ҳикоёти дилчаспу марғубаш дармеёбем.
Яке аз ҳикояҳои андешабарангез ва ислоҳгари коҳишёбии маънавиёту ахлоқи баъзе афрод дар китоб «Кӯдак ва парвона» ном дорад. Оғози ин ҳикоя як тасвири зебои шоиронаро пеши рӯ оварда, хонандаро ба дунёи рангини сухан мебарад. Масалан: «Парвона аз олами зулмот ба паҳнаи нуристон омадан мехост. Парҳои нақшинаш дар партави барқ ранг мезаданд. Паси шишаи лайс мелағжиду аз роҳаш намегашт, барои то чӯбаки тиреза расидан талош дошт. Шабҳои баҳорон, ҳине ки торикӣ ҳама ҷойро фаро мегирифт, парида меомаду болои сарҳо даврзанон то рӯз дар ин хонадон мемонд».
Адиби мушоҳидакор бо такя ба як мавҷуди хурди табиат хонандагонашро ба андеша кардан водор мекунад. Яъне, инсон бояд хотираи хешро ҳифз кунад, гузаштаро аз ёд набарорад ва пайванди дирӯзу имрӯзро ёддошт намояд. Таманнои дили беғашу поки кӯдак дидани парвонаи хушпару бол аст. Пиразан бошад, дар ӯ руҳи духтари ҷавонмаргашро мебинад. Нигоранда бо килки хаёл тасвирҳои ҷолибе офарида, мутолиагаронро дар олами зебои андеша нигоҳ медорад ва ин ҳолат далели мавқеъшинос будани адиб аст. Ба тасвири зер таваҷҷуҳ кунед: «Мурғи шаб тайи болҳои тирагунаш меғунуд. Парвона ба куҷо парида рафт? Ё аз паси шишаи тирезаҳо берун монда? Писарак дар олами руъё сӯйи парвона даст меафшонд.»
Ҳикояҳои дар китоби «Чароғи ҳидояд» ҷойдошта хосияти тозагарӣ доранд. Нависанда саъй кардааст, ки ҳамзабононашро ба раҳму шафқат, эҳтиёткорӣ ва дурандешӣ ҳидоят кунад. Ҳар як ҳикоя таъкиди бедоргаронае дорад ва ин таъкид, пеш аз ҳама, дар номҳои шоирона ифода шудааст.
«Руъё» бешак яке аз ҳикояҳои ибратомӯзи китоб аст. Намуна: «Худоё! Чуғзро ба руъё дидам. На он чуғзи афсонавии китобӣ, балки чуғзсуратеро, ки миёни ману мо нафас мекашад. Хобамро ҳикоя бикунам? Бозист, эй бародар, эй хоҳар, суханамро набур, пешопешам надав, то хобамро ба ёд орам! Ба осмон мепарӣ? Не! Боз хубтар...
Аслан Салим буд ӯро ном. Азбаски рӯяш ҳамсони лаблабуи таҳи алов метобиду чашмҳояш рӯшанак зада, биниву манаҳаш хамида буд, кӯтоҳак «Чуғз»-аш мегуфтанд. Рӯзона амаки Салим охирин ба кор мерафту аввалин бармегашт. Ростро ба дурӯғ омехта, аз мурғи курк хурӯс месохту аз нархари бӯр маркаби мода».
Таъкиди нависанда Сипеҳр Абуабдуллоҳи Ҳасанзод таъкиди рӯзмарра нест, ҳушдоре ба кулли инсонҳои хайрхоҳу ҳақталоши ҳамаи замонҳост. Аз аждаҳокирдорону чуғзтабиатоне, ки сурати одамӣ доранд, эҳтиёт бояд кард. Зеро:


Хулласи калом, ба дасти хонандагони хушзавқу адабиётдӯст расидани китоби «Чароғи ҳидоят»-и Сипеҳр Абуабдуллоҳи Ҳасанзод як рӯйдоди сурурбахши фарҳангист. Аз партави ин чароғи нурафзо шамъи андешаи мо шуълавартар ва роҳи умрамон равшантар хоҳад гашт. Зеро:

Бовар дорем, ки китоби «Чароғи ҳидоят»-и нависанда Сипеҳр Абуабдуллоҳи Ҳасанзод аз тарафи ҳакамони одил дастгирӣ меёбад ва сазовори ҷоиза мегардад.