Қаламроҳи Пушинг

Андешаҳо перомуни маҷмуаи ашъори шоир Тағойназари Бақо «Пайки Пушинг» Душанбе. Адиб-2021

Қаламрави шеъри форсии тоҷикӣ, ки ҳазорсолаҳо инҷониб таваҷҷуҳи аҳли адаб ва муҳаққиқини шеъри нобро ба худ ҷалб намудааст, номи пурифтихори таърихии зодбуми муаллифашро пайки маҳфилҳои аҳли ҳунар намудааст. Новобаста аз он, ки баъзе аз «дўстон»-и мо онро таассуби маҳал ном мебаранд. Ҳамонгуна, ки номи Панҷрўд дар қаламрави шеъри форсии тоҷикӣ, бо номи поки абадзиндаи устод Рўдакӣ машҳури олам гардидааст. Ҳамон шеъри ноби устод Рўдакӣ муждаи пурифтихори аввалин давлати тоҷикон, Сомониёни кишваркушо буда, Шоҳ Исмоили Сомонӣ ба ин суннати аҷдодӣ шукуҳу шаҳомати зиёде бахшид. Яъне, аҳли калом ва эҷод аз ҷониби Шоҳ Исмоили Сомонӣ қадрдонӣ гардида, ҳамеша зери ҳимояи ў қарор дошт. Ва ҳар куҷо дар қаламрави Шарқи фарҳангсолор, агар сухан аз адабиёт ба миён меомад, номи поки Бухоро ва аҳли қаламаш ошнои ҳамагон мегардид. Ин суннати фарҳангии хирадафрўз дар замони Истиқлоли давлатӣ, бо дастгирии бевоситаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соҳибэътибор гардида, аҳли қалам ва эҷод мавриди таваҷҷуҳи хосаи ў қарор гирифтааст. Танҳо таи бист соли охир бо дастгирии бевоситаи Пешвои муаззами миллат садҳо китоби шоиру нависандагони кишвар рўи чоп омада, дар ҳама мулоқотҳояш бо мардум аҳли адаб ҳампаҳлўяш мебошанд. Ҳамакнун метавон атрофи номи ин чанд сатр, ки «Қаламроҳи Пушинг» номгузорӣ шудааст, аз қаламроҳи эҷодии шоир Тағойназари Бақо бар гўши ҷони хонандагони азизу арҷманди тоҷик, аз муҳаббати ватандорӣ ва арҷу эҳтироми ҳар ваҷаб хоки диёр ва мардумони бо нангу ораш баёни матлаб менамояд, рўи саҳфаи хотираҳо қаламкорӣ хоҳем намуд. «Қаламроҳи Пушинг» ном ниҳодани ин матлаб бад-он хотир аст, ки номи ин воҳаи афсонавии қаламрави Сосониёни бузург аз забони бунёдгузори аввалин империяи бузурги порсии Сосониён, Ҷамшеди Сосонӣ, бар гўши оламиён расидааст, аҳли қалами ин қаламрав таърихи пурасрори Пушингро бо забони матонату қаҳрамонӣ рўи саҳфаи эҷодашон овардаанд. Шоири шаҳири ватанхоҳ ва асроркушои розҳои таърихи ватандорӣ Тулқин Хоҷа ҳанўз панҷоҳ сол қабл номи Пушингро рўи саҳфаи эҷодаш оварда, онро нишоне аз Каёниёни кишваркушо ном бурда буд. Ин муждаи бозгўии асрори ниҳони кишвар тасдиқашро дар тадқиқотҳои муаррихи шуҳрати ҷаҳонидошта, марҳум Ричард Фрай, ки беш аз панҷоҳ соли умрашро сарфи тадқиқотҳои сангнабиштаву сафолпораҳои пурасрори Хатлонзамин намудааст, низ тасдиқашро ёфта буд. Ин муаррих ва таърихшиноси бузурги тамаддуни Ориёӣ ҳанўз аввали солҳои ҳафтодуми замони побарҷоии Шуравии мардумсолори маърифатпарвар дар яке аз шумораҳои маҷаллаи илмиву тадқиқотии Осиёи Миёна ва Қафқоз номи пурифтихори таърихии Ориёии Пушингро чунин ёдоварӣ намуда буд: «Дар сикилометра роҳи шимолу шарқии Ҳулбак мавзеи таърихие бо номи Пушинг асрори зиёди таърихи қавмҳои бузурги Ориёиро дар худ нуҳуфтааст. Ва ин воҳа ёдгории бузурги таърихи қаламрави Хатлонзамин ба шумор рафта, дар тўли таърихи беш аз панҷ ҳазор сол бо номҳои «Пушанг», «Пожанг», «Позанг», «Позанд», «Пожанд», ва «Пайжанд», дар нигорҳои кашфшудаи Каёниён ёдоварӣ шудааст». То ҷое, ки ба мо маълум аст, ин ибораҳо дар худ таърихи бузургеро нуҳуфта, кушодани асрори ин ибораҳо тадқиқотҳои бузургеро аз муаррихон ва муҳаққиқони таърих интизоранд. Яъне, «Қаламроҳи Пушинг» ном гузоштани ин чанд сатр маҳз ба ҳамин хотир буда, «Пайки Пушинг» давоми мантиқии ҳамин таърихи пурасрори Ватани азизамон будаву ҳаст. Ин гулзори маонии шоир Тағойназари Бақо фарогири 129 шеър, 113 ғазал ва 30 рубоиву дубайтӣ буда, зери назари шоири ширинқаламу ширинкалом ва донишманди шинохтаи таъриху тамаддуни Ориёӣ, устоди гиромӣ Муҳтарам Ҳотам ва бо ибтикор ва дастгирии бевоситаи шахсияти хеле соҳибарҷу эҳтироми аҳли қалами кишвар Асадуллои Раҳмон рўи чоп омада, дар қаламрави шеъри форсии тоҷикӣ соҳиби мавқеъ ва мақоми хоси хеш гардидааст.
Қисми аввали китоб аз шеъру сурудаҳои шоир оғоз гардида, номи китоб низ аз шеъри аввали ин равоқ гирифта шудааст. Шеъри «Пушинг», ки муждаи эҷоди шоирро аз ин қаламрав манзури хонандагон гардонидааст, воқеъан «Пайки Пушинг» буда, таърихчаи асрорҳои ниҳони он воҳаро манзури гўшу ҳуши хонандагонаш менамояд. Он гуна ки шоир фармуда:
Пушингам деҳаи пўшидаасрор,
Қабат андар қабат хокаш мазор аст.
Макони дарраҳои хушҳавояш,
Зи даври мустиё бас ёдгор аст.

Бурида аз миён Қушқорсангаш,
Дар ин ҷо мондааст аз аҳди Зардушт.
Ниҳода резасанге ҷои захмаш,
Парастад мардум онро пушт бар пушт.

Шикаста кўзаву хумҳои нақшин,
Таҳи ҳар теппаи хокаш ниҳон аст.
Фитода тангаҳои мису тилло,
Зи аҳди давлати Кўшониён аст.

Воқеияти таърихӣ он аст, ки ин деҳа дар худ асрори зиёди даврони пуршўрро нуҳуфта, ҳар як қабати хокаш нишон аз замони пурасрори қадим буда, тангаҳои бозёфташудааш нишон аз давлатдории Кўшониён аст. Шоир ин ҳамаро бо чашми дил мебинад ва ба дуриҳои дур дида андўхта, ба замони нахустин инсон, «даври мустиё» (яъне, замони панҷоҳ ҳазор сол пеш) мерасад. Ҳамин диди таърихӣ хонандаро водор месозад, ки ба ҳар як ваҷаб хоки диёр бо муҳаббат ва самимияти ватандорӣ арҷ гузоранду чун ҷадди бузургворашон ин дудмонро бо хирад ва заковати азалӣ ҳимоят намоянд. Замони Шуравӣ, ки давлати бузурги он замон будаву дар минтақаҳои зиёди он қаламрав ҳафриёт мегузарониданд, ин диёри таърихӣ аз назари муҳаққиқин ва муаррихин дур афтода, ёдгориҳояш қариб, ки аз байн рафта буданд. Бо шарофати даврони Истиқлол ва ибтикори Пешвои муаззами миллат ва фарзандони баору номуси диёр, ин деҳа ҳампои шаҳраки зебое гардида, бовари кас намеояд, ки замоне ин деҳаи асрорангези таърихӣ аз хотираҳои мардум қариб, ки фаромўш гашта буд. Маҳз истиқлоли давлатӣ ба ин мавзеи таърихӣ умри абадият бахшид.
Ҳамин ободиву шукуфоии замони истиқлолро дар муқоиса ба замони Шуравӣ шоир чунин ба қалам овардааст:
Буд ин деҳ сад раҳ ободу валангор,
Зи рўйи ҳафриёти бостонӣ.
Ягон давру замоне дар ҳаёташ,
Набуд соҳиб ба ин ҳусни ҷавонӣ.

Ба ёдам ҳаст дар даврони Шуро,
Ба роҳаш хоку пору дар миён буд.
Ду-се ҷо подаи говони колхоз,
Зи ҳар сў ҳайту ҳушти подабон буд.

Зафарманду баландиқбол халқаш,
Парешон аст Парчам дар канораш,
Ҳазорон шукри истиқлолу ваҳдат.
Ҷавонмардони баномусу ораш.
Ҳамин ободиву шукуфоие, ки истиқлол ба саросари кишвар овардааст, воқеияти таърихии ҷоннисориву ватанхоҳии Пешвои муаззами миллат ва фарзандони баору номуси кишвар буда, вазифаи ҷонии ҳар як адиб ва суханвару фарҳангсолори кишвар мебошад, ки ба ин неъмати пурбаҳои Худододӣ арҷ гузоранду бо садоқати бепоён хидматгузори халқи азизашон бошанд. Шеъри пуробу ранги «Бодаи Худодода», ки бо қалами пурасрори шоир руи саҳфаи 22 рўнамоӣ шудааст, хеле бо самимият ва муҳаббати баланди ватандорӣ буда, тасвири манзара ва ҳолати руҳиву равонии шеър ҷаззобу дилкаш мебошад:
Домони шафақ шомгаҳон домани пурхун,
Дандони кўҳи Сарсарак андар лаби гардун,
Не, бар сари ин кўҳ зада кўзаи Хуршед,
Бар дашту дамон пош бишуд бодаи гулгун.

Бар ҷониби шаб Данғара бикшод фазояш,
Омехта ин бода ба таркиби ҳавояш,
Акнун шаби мушкин ба ҳавас мушк бипошад,
Бар домани дашту бари кўҳу қади сояш.

Чун тифли наве ҳалқа зада дар қади модар,
Дар батни само моҳи ҳилол аст мунаввар.
Дар хирмани чарх аз паи дон аст парешон,
Истора ҳама чўҷаю маҳ мурғи самандар.
Тасвири ин ҳолати асрорангези табиат ва манзараҳои ҳазорранги диёр қалби шоирро ба шўр оварда, образи «домони пурхуни шафақ», ки таъбири классикии шеъри тоҷикӣ мебошад, ба шеъри шоир ҳусну кубҳи зиёди бадеӣ бахшидааст. Таъбири дигари мардумии «Дандони кўҳи Сарсарак» хеле зебо ва бомаврид омада, ин таъбири шоирона хонандаро то хонаи хуршед мебарад. Манзараи ғуруби хуршед бошад, бо нурҳои сурху бунафш домани шафақро гулгун намуда, мисли он ки кузаи шароб шикаста, домони кўҳро шароболуда намуда бошад, дар чашм аён мегардад. Таъбирҳои «шаби мушкин», «мушк пошидан», образҳои бадеие мебошанд, ки ба шеър ҳусну таровати хоса бахшида, хонандаро шефтаи тасвирҳо месозад. Қаламроҳи шоири дардошно Тағойназари Бақо, чун Тулқини Хоҷа, аз музофот боли парвоз ёфта, то қуллаҳои осмонбўси сухан расидааст. Ҳамон музофоте, ки устоди зиндаёд, қаҳрамони халқи тоҷик Садриддин Саидмуродхоҷаи Айниро дар Самарқанду Бухоро, марказҳои маъмуриву фарҳангии тоҷикон овозадор намуда буд.
Ҳамон музофоте, ки Шоири халқии Тоҷикистон, қаҳрамони кору пайкори Шуравӣ, Қаҳрамони халқи тоҷик устод Мирзо Турсунзодаро шуҳраи олам намуда, номи тоҷику Тоҷикистон тавассути ин хирадманди шуҳратёр ҳамнишини қалби миллионҳо озодихоҳони олам гардида. Ҳамон музофоте, ки садҳо фарзандони баору номуси миллатро мақомдори шаҳрҳои шуҳратёр намуда. Ҳамон музофоте, ки ҳанўз иддае аз «шаҳрнишинон» мардумашро бо чашми кам мебинанд. Ва набояд фаромўш кард, ки ҳамон музофоти тоҷикӣ заминаш файзхезу пурбаракат ва ҳавояш мардпарвару мардхез буда, оғози ҳама шукўҳмандиҳо аз музофот сарчашма гирифта, пойдевори ҳама шаҳрҳои бузург ҳамин музофот будаву ҳаст.
Пешаи муаллимӣ на касби маош, балки пешаи пурифтихору инсонсозӣ буда, шоири ширинбаёни мо Тағойназари Бақо, чун садҳо шоирону нависандагони шинохтаи кишвар, аз ин мақом соҳиби эътибор гардидааст. Сари ҳар як мисраи эҷод шоир дар боли орзуҳои бачагӣ замони кўдакиву наврасиашро ба ёд оварда, дар сурати тифлакони мактабхон замони мактабхониашро мебинаду ранҷу заҳмати устодони хешро. Мавқеъ ва мақоми муаллим дар шеъри ба устодаш Сироҷ Қосим бахшидашуда хеле бо самимият ва муҳаббат рўи саҳфа омадааст:

Суратат аз пеши чашмам дур нест,
Мондааст овози ту дар гўши ман.
Гуфтаҳоят бар забони ман бувад,
Пандҳои ту ҳама дар ҳуши ман.

Дар ҳама шогирдҳо дорӣ нишон,
Рафтаӣ гар чи ту барвақт аз ҷаҳон.
Ҷо гирифта чеҳраи маҳбуби ту,
Сахт ҳамчу ҳарфҳо дар ёдамон.

Дар гумонам соати эҷоди шеър,
Рост меистӣ ба болои сарам.
Хомаву дастам гирифта, бо ҳавас,
Менависӣ шеър рўи дафтарам.

Дарсҳои ман ҳама тақлиди туст,
Гапзаниҳою қадаммонии ман.
Кору бори ман ҳама ҳамсони ту,
Серкорию парешонии ман.

Дода дасти хеш бар ман устод,
Пой мемонам ба ҷои пойи ту,
Сахт мебандам миёни хешро,
Медиҳам худро нишон дар ҷои ту.
Арҷ гузоштан ба кору пайкори устод, арҷ гузоштан ба гузаштаи пурифтихори хеш буда, имрўз шогирдон бо чунин устоди соҳибтоҷ ифтихори зиёд доранд. Ҳама шогирдони соҳибзавқ ва соҳибфарҳангаш дар воқеъ аз ў ифтихор намуда, номаш зиннатбахши ҳама маҳфилҳои шавқу шўр мебошад. Шеърҳояш аз забони ҳунармандон ва овозхонҳо аз тариқи садову симои кишвар бар гўши ҷони ҳаводоронаш расида, номи пурифтихораш дар қалби ҳазорон ташнагони шеър макон гузидааст.
Шеърҳои «Хуршед», «Меҳри диёр», «Баҳори ваҳдат», «Олучадара», «Саҳоби мўпарешон», «Ёди бачагӣ», «Субҳи ватан», «Сурхоб», «Гавҳораи камолӣ», «Данғара», «Қиссаи шаб», «Меҳри кўҳистон», «Мазори модар», «Адолат», «Муҳоҷир», «Гила» дар ин дафтари шеър соҳиби ҷойгоҳи хоса буда, сурудҳои «Латофат», «Духтари Кўлисуфиёнӣ», «Фирўза», «Бибисоро», «Сабзина», «Раққосаи ман», «Ба нозанини раққоса», «Ёраки бевафо», «Олиҳа», ки бо замзама ва оҳанг рўи саҳфа омадаанд, ин боғи муаттари шоирро шодоб намуда, ташнашикани қалбҳои ошиқон мебошанд. Шеъри «Шукрона», ки ба Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бахшида шудааст, хеле самимона ва мардумӣ рўӣ саҳфа омадааст:

Ба ин сулҳу ба ин ваҳдат,
Ба ин сарҷаъмии миллат.
Ба ин шаъну ба ин шуҳрат,
Ҳазорон бор шукрона!
Ба тоҷу тахти Сомонӣ,
Ба ин Исмоили Сонӣ.
Ба серию фаровонӣ,
Ҳазорон бор шукрона!

Ба ин даврони Озодӣ,
Ба суру хандаю шодӣ.
Ҳама аз пушти ободӣ,
Ҳазорон бор шукрона!

Зи боғу хандаи гулшан,
Шукуфон орази Меҳан,
Шикаста гардани душман,
Ҳазорон бор шукрона!
Шукргузорӣ аз амнияту осудагӣ ва сарҷамъии миллат, шукргузорӣ аз шукуфои кишвар ва созандагиву ободонӣ, шукргузорӣ аз маърифат ва фарҳанги истиқлол, шукргузорӣ аз неъматҳои моддиву маънавӣ, шукргузорӣ аз ватандорӣ. Ин ҳама шодкомиҳое, ки бо заҳматҳои ҳалоли Пешвои муаззами миллат ва ҷоннисориҳои фарзонафарзандони баору номуси Ватан ба даст омадааст, чун гавҳараки чашм мебояд нигоҳашон дошт. Мароми шоири дардошнои ватанхоҳ Тағойназари Бақо низ ҳамин буда, тавассути ашъори рангинаш хонандагонро ба иттиҳоду якпорчагӣ даъват намуда, кўшидааст, ки бо қалам дар ободиву шукуфоии Ватани азизамон саҳми хешро гузорад. Ин маҷмуаи шоир туҳфаи арзандае ба хонандагони арҷманди хеш дар остонаи ҷашни 30 –солагии Итиқлолияти кишвар буда, ташнагии муштоқони ашъорашро хоҳад шикаст.

Ҷумъахони ТЕМУРЗОДА